Gnostycyzm

Gerald O'Collins SJ, Edward G. Farrugia SJ

LEKSYKON pojęć teologicznych i kościelnych

z indeksem angielsko-polskim

Przełożyli Ks. Jan Ożóg SJ, Barbara Żak

Wydawnictwo WAM, Kraków 2002

Gnostycyzm

(gr. „wiedza”) Dualistyczny prąd religijny, który (a) nawiązywał do żydowskich, chrześcijańskich i pogańskich źródeł, (b) wyraźnie wyłonił się w II stuleciu, (c) zbawienie ukazywał jako uwolnienie tego, co duchowe, od tego, co materialne i złe. Gnostycy chrześcijańscy odrzucali rzeczywiste wcielenie Chrystusa, a także dokonane przez Niego salus carnis (łac. „zbawienie ciała”). Odrzucali albo ograniczali tradycję głównego nurtu chrześcijańskiego i Pismo Święte, a rościli sobie prawo do tego, że mają wiedzę uprzywilejowaną (o Bogu i o przeznaczeniu człowieka) z tajemnych przekazów i objawień. Prawowierni pisarze chrześcijańscy, szczególnie św. Ireneusz (ok. 130 — ok. 200), pozostawili nam wiele informacji o gnostykach. Dostęp do szerokich bezpośrednich wiadomości o tym ruchu stał się możliwy po roku 1945, kiedy to w Nag Hammadi w Egipcie odnaleziono 52 osobne traktaty gnostyckie z IV wieku pisane w języku koptyjskim. Zob. albigensi, bogumiłowcy, demiurg, dualizm, manicheizm, reguła wiary, walentynianie.

opr. mg/mg