Filioque

Gerald O'Collins SJ, Edward G. Farrugia SJ

LEKSYKON pojęć teologicznych i kościelnych

z indeksem angielsko-polskim

Przełożyli Ks. Jan Ożóg SJ, Barbara Żak

Wydawnictwo WAM, Kraków 2002

Filioque

(łac. „i Syna”) Wyrażenie dodane do Nicejsko-konstantynopolitańskiego wyznania wiary na synodzie, który się po raz czwarty odbył w hiszpańskim mieście Braga (675), ponieważ wydaje się, że dodanie go do wyznania wiary trzeciego synodu w Toledo (589) jest interpolacją (zob. DH 470). Wskazuje ono na to, że (a) Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna, (b) trzy Osoby Trójcy Przenajświętszej są sobie doskonale równe. Dodanie „Filioque” popierał cesarz Karol Wielki (panował w latach 771-814); później w 1013 roku św. Henryk II (panował w latach 995-1024) nakazał całemu Kościołowi łacińskiemu dodanie „Filioque” do wyznania wiary. Grecki Kościół prawosławny mocno się sprzeciwił temu dodatkowi do wyznania wiary, gdyż, wprowadzając drugą zasadę pochodzenia Ducha Świętego, stanowiło ono zagrożenie dla „monarchii” (czyli bycia jedyną niestworzoną zasadą) Boga Ojca. Pogląd ten został wyraźnie odrzucony przez Kościół katolicki (DH 850, 1300-1302). Od czasu, kiedy patriarchą Konstantynopola przestał być Focjusz (ok. 810-895), wyrażenie „Filioque”, często uchodziło za najważniejszy powód oddzielenia się Wschodu od Zachodu. Sobór Florencki (1439) nie nalegał na to, by Grecy przyjęli dodatek „Filioque” do wyznania wiary, byleby tylko uznali samą tę prawdę (DH 1301-1302; ND 323-324), co też uczynili. Podczas, gdy wielu prawosławnych nadal odrzuca „Filioque” jako heretyckie, niektórzy idą w ślady Wasilija W. Bołotowa (zm. 1900 r.), rosyjskiego patrologa, który uważał, że jest to kwestia wolnego wyboru, lub tych, którzy tak jak św. Grzegorz Palamas (1296-1359) starają się w tym względzie pośredniczyć pomiędzy Wschodem a Zachodem. Zob. arianizm, Bóg jako Ojciec, Duch Święty, Nicejskie wyznanie wiary, pochodzenie Osób Boskich, Sobór Florencki, Sobór Lyoński II, teologia Trójcy Przenajświętszej.

opr. mg/mg