Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych (wstęp)

Gerald O'Collins SJ, Edward G. Farrugia SJ

LEKSYKON pojęć teologicznych i kościelnych

z indeksem angielsko-polskim

Przełożyli Ks. Jan Ożóg SJ, Barbara Żak

Wydawnictwo WAM, Kraków 2002

Przedmowa

W ciągu ostatnich trzydziestu lat program badań teologicznych został — ogólnie mówiąc — bardzo wzbogacony. Źródeł historycznych i biblijnych używa się zazwyczaj bardziej naukowo i bardziej rzetelnie. Dyskusje w wąskim gronie ustąpiły miejsca dialogowi i zrodziły gotowość uczenia się od najlepszych dostępnych powag. Studenci i profesorowie łacińskiego Zachodu coraz bardziej odkrywają bogate skarby chrześcijaństwa wschodniego. Sztywne bazowanie na jednej tylko filozofii zastąpiono zdrowszym filozoficznym pluralizmem. W większości środowisk teologowie docenili dwa wielkie wyzwania i stawili im czoła: Co wchodzi w grę, kiedy interpretujemy nasze podstawowe teksty? Jakiej metody teologicznej powinniśmy użyć w rozwoju naszych systemów teologicznych? Dialog z judaizmem, islamem i innymi religiami świata rozkwitł w nowy, zdumiewający sposób. W różnych częściach świata pojawiły się lokalne i regionalne ujęcia wiary chrześcijańskiej.

Mimo pewnych strat, chrześcijańska teologia wiele na tym zyskała. Równocześnie jednak zmiany, rozwój i nowa różnorodność stworzyły problemy językowe — dla tych zwłaszcza, którzy rozpoczynają studiowanie teologii. Studenci mogą nie rozumieć znaczenia ważnych, a nawet podstawowych terminów teologicznych.

Żeby przyjść z pomocą w tej sytuacji, proponujemy ten zwięzły słownik. Celem naszym nie jest przemycenie jakiegoś systemu, lecz po prostu wyjaśnienie wyrazów i zwrotów kluczowych, używanych w teologii współczesnej — czasami na różne sposoby. Włączyliśmy też niektóre terminy biblijne, katechetyczne, etyczne, historyczne, liturgiczne i filozoficzne, z którymi studenci teologii wcześniej czy później się spotkają. Chociaż adresujemy ten słownik przede wszystkim do ludzi Zachodu (szczególnie do katolików rzymskich), wzrastające kontakty z chrześcijaństwem wschodnim zachęciły nas do dodania niektórych terminów ze Wschodu.

Krótko mówiąc, celem tej pracy jest wyjaśnienie terminologii teologicznej i krzewienie dokładności w jej stosowaniu. Będziemy całkowicie zadowoleni, jeżeli uda nam się dorzucić swój wkład w urzeczywistnienie tych zamiarów. Słownik ten był w całości napisany przez nas obu, bierzemy też równą odpowiedzialność za jego treść.

Nie wydawało się, by było rzeczą właściwą obciążać zwięzły słownik bibliografią, chcemy jednak wskazać na ważniejsze źródła: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Dokumenty Soboru Watykańskiego II (1962-1965), Kodeks Prawa Kanonicznego z roku 1983 (CIC) oraz ostatnie (obecnie 37-e, P. Hünermann: Fryburg 1991) wydanie H. Denzingera „Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum” (Podręczny zbiór symbolów, określeń dogmatycznych i wyjaśnień w sprawach wiary i obyczajów = DH). Tych, którzy mają problemy z językiem łacińskim i greckim odsyłamy do tłumaczeń wielu z dokumentów DH, zamieszczonych w książce The Christian Faith autorstwa J. Neuner i J. Dupuis (Bangalore/Londyn/Nowy Jork, wydanie VI popr., 1996; w skrócie ND).

Różni przyjaciele i koledzy służyli nam swą znajomością przedmiotu, co pomogło nam w lepszym wyjaśnieniu wielu terminów: Giorgio Barone-Adesi, Jean Beyer, Charles Conroy, Mariasusai Dhavamony, Clarence Gallagher, Eduard Hambrye, Eduard Huber, John Long, Antonio Orbe, Ronald Roberson, Tomas Spidlik, Frank Sullivan, Javier Urrutia, Jos Vercruysse, Jared Wiks oraz Boutros Yousif. W szczególny sposób chcemy bardzo serdecznie podziękować Johnowi Michaelowi McDermott oraz Robertowi Taft, którzy przeprowadzili wiele poprawek i uzupełnień.

Z uczuciem wdzięczności poświęcamy ten słownik wielkim poplecznikom teologii i teologów, Eugen'owi i Maureen McCarthy'm.

Rzym, 16 czerwca 1990 Gerald O'Collins SJ,

Edward G. Farrugia SJ

Rzym, 16 czerwca 1990

Przedmowa do nowego wydania

W nowym wydaniu naszego Leksykonu niektóre hasła powiększyliśmy, dokonaliśmy koniecznych poprawek, wprowadziliśmy 50 nowych haseł oraz dodaliśmy indeks nazwisk. Zamieściliśmy obecnie dokładne odsyłacze do ostatniego (1996) wydania Neuner/Dupuis The Christian Faith, do korzystania razem z wydaniem Denzingera z 1991 roku. W niektórych przypadkach tylko DH zawiera odpowiedni tekst, w kilku tylko ND. Dodaliśmy również odsyłacze do Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium, czyli Kodeksu Prawa Kanonicznego dla Kościołów Wschodnich (w skrócie CCEO), ogłoszonego przez papieża Jana Pawła II 18 października 1990 r. Kodeks ten jest niezbędnym dziełem dla ludzi zajmujących się chrześcijaństwem wschodnim.

Nadal słyszy się nieścisłe wypowiedzi, że niniejszy słownik „redagowaliśmy”. Powtórzmy to, co zostało już zaznaczone w przedmowie do pierwszego wydania. Nie zwerbowaliśmy zespołu współautorów, których pracę następnie byśmy zredagowali; przeciwnie, napisaliśmy razem wszystkie hasła — od „Abba” do „Żydzi”.

Wielkiej zachęty doznawaliśmy od naszych czytelników, zachęcał nas także fakt, że niniejszy słownik ukazał się również w języku indonezyjskim, włoskim, polskim i ukraińskim. Przygotowywane są tłumaczenia na inne języki obce. W chwili gdy drugie tysiąclecie chrześcijaństwa ustępuje miejsca trzeciemu, ponownie proponujemy naszym czytelnikom ten słownik, pragnąc udoskonalić jasność i ścisłość w teologii chrześcijańskiej na całym świecie.

G. O'C i E.G.F.

Wielkanoc 1999

Od tłumacza (do wydania pierwszego)

Przekładu dokonałem z dostarczonego przez Autorów maszynopisu, co sprawiło, że w naszych polskich warunkach Leksykon mógł się ukazać niewiele później niż oryginał angielski.

Uzupełnienia w tekście słownika pochodzące od tłumacza wyszczególniono kursywą.

Fragmenty Pisma Świętego — jeżeli nie zaznaczono inaczej — przytaczamy za: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych. Wyd. 3. Poznań 1980. Dokumenty soborowe przytaczamy za: Sobór Watykański II. Konstytucje, Dekrety, Deklaracje. Tekst łacińsko-polski. Poznań 1968.

Polskie tłumaczenia wybranych przez autorów fragmentów z „Enchiridionu” Denzingera można znaleźć w: Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła. Opr. Stanisław Głowa SJ, Ignacy Bieda SJ (Poznań2 1988).

Ks. Jan Ożóg SJ

Kraków, 19 marca 1992

Indeks polsko-angielski wykorzystany w Leksykonie

Uwaga. Terminy angielskie z przecinkiem (np. Heart, Sacred) są oczywiście używane w zdaniu w odwrotnej kolejności (Sacred Heart)

opr. mg/mg