Bezstresowy rozmówca (ks. Józef Szczotkowski)

pod redakcją Ryszarda Terleckiego i ks. Jana Szczepaniaka

KOŚCIÓŁ KATOLICKI W CZASACH KOMUNISTYCZNEJ DYKTATURY

MIĘDZY BOHATERSTWEM A AGENTURĄ.
STUDIA I MATERIAŁY. TOM II

Ks. Jan Szczepaniak

Bezstresowy rozmówca (ks. Józef Szczotkowski)

W otoczeniu abp. Eugeniusza Baziaka i kard. Karola Wojtyły przez wiele lat działało kilku agentów. Jak wynika ze sprawozdania Wydziału XI WUBP w Krakowie sporządzonego w październiku 1953 roku, do najcenniejszych informatorów i agentów działających w Krakowie, mogących przekazywać informacje dotyczące biskupów, urzędników kurii metropolitalnej oraz kanoników kapituły katedralnej na Wawelu, należeli: „Żagielowski”, „Honorata”, „X”, „Dyrektor”, „Rosa”, „Kos”, „N”, „S. Krzeszowski”¹. W zredagowanym 7 listopada 1961 roku „Uzupełnieniu planów operacyjnych przedsięwzięć do Sprawy Operacyjnego Sprawdzenia krypt. Grupa F” wyszczególniono tajnych współpracowników posiadających możliwość bezpośredniego dotarcia i informowania o pracy bp. K. Wojtyły na terenie kurii. Byli nimi: „Marecki”, „Rosa”, „Brodecki”². W analizie pracy agenturalnej sporządzonej dla potrzeb MSW w grudniu 1966 roku informowano o posiadaniu czterech agentów mających bezpośredni dostęp do kurii krakowskiej: „Mareckiego”, „Wiernego”, „Jurka” i „Brodeckiego”³.

Dotychczasowa praca historyków i publicystów pozwoliła zidentyfikować większość z nich. Było to możliwe dzięki zachowanym teczkom personalnym oraz teczkom pracy informatorów i tajnych współpracowników. Nie stanowi już tajemnicy, że pod pseudonimami „Żagielowski” („Staniszewski”, „Torano”, „Carmen”) ukrywał się ks. Władysław Kulczycki⁴, „Honorata” — ks. Władysław Wicher⁵, „Dyrektor” („Kolejarz”, „Marecki”, „Tukan”) — ks. Mieczysław Satora⁶, „Kos” — ks. Stanisław Czartoryski⁷, „N” („Ares”) — Tadeusz Nowak⁸, „S. Krzeszowski” („Biały”) — ks. Bolesław Przybyszewski⁹, „Brodecki” („Kanon”, „Ehler”) — ks. Bolesław Saduś¹⁰.

Długo nie udawało się rozpoznać tożsamości tajnych współpracowników o ps. „Jurek”, „Rosa”, a do dziś nie wiemy, kim byli „X” i „Wierny”. Przeszukiwanie katalogów zasobów IPN nie dawało żadnych rezultatów. Żadne poszlaki i podejrzenia nie znajdowały źródłowego potwierdzenia.

Szczególnie interesowała badaczy, zajmujących się zagadnieniem represji wobec Kościoła w okresie Polski Ludowej oraz życiem i działalnością kard. Karola Wojtyły, tożsamość TW „Rosa i „Jurek”. „Kim natomiast był «Jurek»? To agent prowadzony przez majora Waldemara Chmurzyńskiego, kanonik kapituły i kurialista z otoczenia Karola Wojtyły. Już po konklawe z października 1978 roku uznano, że duchowny ma możliwość bezpośredniego dotarcia do Jana Pawła II i jego świty. Był bowiem członkiem komitetu przygotowującego papieską pielgrzymkę w 1979 roku, znalazł się w grupie duchownych witających Jana Pawła II na Błoniach oraz towarzyszył Papieżowi podczas uroczystości synodalnych na Wawelu. Niestety, zachowane materiały źródłowe nie pozwalają precyzyjnie określić tożsamości agenta, choć zgromadzone donosy i informacje dowodzą, jak wielką wartość operacyjną miał dostarczony przez niego materiał” — pisał M. Lasota¹¹.

Ksiądz T. Isakowicz-Zaleski w swojej pracy, mówiąc o trudnościach z identyfikacją niektórych agentów, wspomina między innymi o tych informatorach. Pisze w ten sposób: „Jeśli chodzi o agenturę działającą w kurii przed rokiem 1978, w wielu wypadkach nie sposób precyzyjnie zidentyfikować konfidentów, choć opisy zachowane w aktach esbeckich nie są skąpe. Tak jest np. w przypadku informatora, a następnie TW o pseudonimie «Rosa», duchownego będącego pracownikiem kurii od 1949 roku. Był on dla SB ważnym źródłem informacji. Bardzo wysoko oceniano przydatność TW o pseudonimie «Jurek». Z opisów wynika, że posiadał on wykształcenie prawnicze, miał dostęp do informacji o sprawach personalnych księży, był kanonikiem kapituły, a po wyborze kardynała Wojtyły na papieża został członkiem komitetu przygotowującego jego pierwszą wizytę w Polsce”¹².

Dopiero zestawienie wydatków funduszu operacyjnego Wydziału IV KW MO w Krakowie z lat 1962-1966 pozwoliło stwierdzić, że „Rosa” i „Jurek” to ta sama osoba¹³, a identyfikację umożliwiło odnalezienie w teczce pracy ks. B. Sadusia niewielkiego dokumentu. W styczniu 1958 roku Zbigniew Faryna poprosił o wypożyczenie znajdujących się w archiwum akt księży: Stanisława Czartoryskiego, Bolesława Sadusia i Józefa Szczotkowskiego. Przy każdym nazwisku widniała sygnatura archiwalna akt. Dokumentom związanym z ks. J. Szczotkowskim nadano numer 32860¹⁴. Ponieważ katalog zasobów IPN zawiera informacje o starych sygnaturach archiwalnych, nadawanych przez pracowników resortu bezpieczeństwa, bardziej z poczucia obowiązku niż z nadzieją, że odnajdą się jakiekolwiek nieznane jeszcze dokumenty, wprowadzono stare numery archiwalne do wyszukiwarki bazy danych. W przypadku ks. S. Czartoryskiego i ks. B. Sadusia otrzymano informacje o znanych już materiałach archiwalnych. Natomiast po wprowadzeniu numeru akt ks. J. Szczotkowskiego, wyszukiwarka ujawniła, że jego akta są zachowane. Nikt ich dotychczas nie odnalazł, ponieważ sporządzający katalog błędnie zapisali jego nazwisko. Akta TW „Rosa/Jurek” zostały wpisane jako akta ks. Józefa Szczotkowskiego.

Niestety, nadal nie wiemy, kim był informator o ps. „X”, zwerbowany w 1947 roku, proboszcz z Krakowa¹⁵ oraz wyjątkowo szkodliwy dla kard. K. Wojtyły i środowiska kościelnego w archidiecezji krakowskiej TW „Wierny” („Leszek”), zarejestrowany w dzienniku rejestracyjnym TW, właścicieli LK, MK, i skrzynek kontaktowych 3 grudnia 1960 roku pod numerem 537 i przerejestrowany 26 października 1962 roku do numeru 2377¹⁶. Ów agent został zdjęty z ewidencji dopiero 31 stycznia 1990 roku, o czym informuje zapis w kopii dziennika rejestracyjnego byłego Wydziału „C” WUSW w Krakowie¹⁷.

¹ M. L a s o t a, Donos na Wojtyłę. Karol Wojtyła w teczkach bezpieki, Kraków 2006, s. 58-59.

² Tamże, s. 102-103.

³ IPN Kr 039/1/K, t. 15, k. 23, [Analiza pracy z t.w., Kraków, XII 1966 r.]

⁴ IPN Kr 02/1, t. 1-2, Informacje dotyczące krakowskiej kurii. Materiały operacyjne z lat 1957-1965. Doniesienia agenturalne, materiały dot. kard. A. ks. Sapiehy, korespondencja; T. I s a k o w i c z- -Z a l e s k i, Księża wobec bezpieki na przykładzie archidiecezji krakowskiej, Kraków 2007, s. 300.

⁵ Tamże.

⁶ IPN Kr 009/5974, t. 1, Teczka personalna tajnego współpracownika ps. „Marecki/Tukan”; IPN Kr 009/5974, t. 2, Teczka pracy TW ps. „Marecki”.

⁷ IPN Kr 009/5375, t. 1, Teczka personalna informatora ps. „Kos”; IPN Kr 009/5375, t. 2, Teczka robocza informatora ps. „Kos”.

⁸ IPN Kr 009/2911, t. 1-3, Teczki pracy TW „Ares”; IPN Kr 032/952, t. 1, Teczka personalna TW „Ares”; IPN Kr 032/952, t. 2-3, Teczki pracy „Ares”; M. L a s o t a, dz. cyt., s. 98-100.

⁹ T. I s a k o w i c z-Z a l e s k i, dz. cyt., s. 242-248.

¹⁰ Kr 009/1895, t. 1, Teczka personalna tajnego współpracownika „Kanon”; Kr 009/1895, t. 2, Teczka robocza informatora ps. „Brodecki”; Kr 009/1895, t. 3, Teczka pracy inf. „Brodecki”; Kr 009/1895, t. 4, Teczka pracy tajnego współpracownika ps. „Brodecki/Kanon”; T. I s a k o w i c z-Z a l e s k i, dz. cyt., s. 321-322.

¹¹ M. L a s o t a, dz. cyt., s. 233.

¹² T. I s a k o w i c z-Z a l e s k i, dz. cyt., s. 320.

¹³ M. H a ł a b u r d a, J. S z c z e p a n i a k, Fundusz operacyjny IV Wydziału KW MO w Krakowie (1962-1966), [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą, red. R. Terlecki i ks. J. Szczepaniak, Kraków 2007, s. 365-366.

¹⁴ IPN Kr 009/1895, t. 1, k. 129, Z. Faryna do Naczelnika Wydziału Ewidencji Operacyjnej, Kraków, 21 I 1958 r.

¹⁵ IPN Kr 039/2, t. 9, k. 165, [Informacje o sytuacji na odcinku kościelnym w woj. krakowskim], 12 VIII 1948 r.

¹⁶ IPN Kr 309/1, k. 1, TW pseudonim „Wierny”.

¹⁷ Tamże, k. 2.

opr. aw/aw