III Sympozjum Biografistyki Polonijnej

Ważne wydarzenie w życiu polonijnym, jakim było niewątpliwie kolejne, trzecie sympozjum - mające za zadanie utrwalenie historii zapisanej sposobem biograficznym osiągnięć wielu Polaków rozsianych po wszystkich kontynentach - miało miejsce w Rzymie w dniach 25-26 września br. Na inaugurację i pierwszy dzień obrad została wybrana aula 11 Angelicum, Papieskiego Uniwersytetu św. Tomasza, w której 19 czerwca 1948 r. ks. Karol Wojtyła obronił swą pracę doktorską. Aktualny rektor uczelni, polski dominikanin o. Edward Kaczyński, w słowie powitalnym nawiązując do 50-lecia tamtego wydarzenia, podkreślił jego zbieżność z całym dziełem dwudziestu lat tego szczególnego pontyfikatu. Serdeczne i osobiste wspomnienia nadały całemu spotkaniu niepowtarzalny, uroczysty i zarazem podniosły charakter daleko wychodzący poza naukowo-robocze spotkanie.

W kontekście rocznic niełatwego zadania podjął się ks. abp Zenon Grocholewski, sekretarz Trybunału Sygnatury Apostolskiej, a mianowicie ukazania, w referacie wprowadzającym, miejsca i znaczenia Jana Pawła II dla biografistyki polonijnej. "Jest rzeczą niewątpliwą - takie były pierwsze słowa - że postać Ojca Świętego Jana Pawła II jest i będzie dla biografistyki polonijnej zupełnie wyjątkowa". Nie ukrywał jednak zakłopotania gdy usiłował powiązać konkretny temat sympozjum ze specyficzną misją Następcy św. Piotra. Do osoby Papieża nie bardzo pasuje określenie tematu "Losy Polaków żyjących na obczyźnie", a jego działalności i "wkładu" nie można ograniczyć ani do "kraju osiedlenia", ani do szerokiej skądinąd i zawsze obecnej w nauczaniu papieskim sfery "kultury i nauki". Wąskie potraktowanie tematu byłoby bez wątpienia oczywistym wypaczeniem rzeczywistości. Niemniej to, co przytoczył Referent z zakresu zaangażowania Ojca Świętego na rzecz Polski i Polaków w świetle pamięci o ojczyźnie i poczuciu więzów oraz przynależności do polskiego dziedzictwa historycznego i kulturalnego, nadało dalszym wystąpieniom i całemu sympozjum wymiar, o którym wyraził się kiedyś sam Ojciec Święty: "...Polaków można znaleźć we wszystkich miejscach świata, na wszystkich kontynentach i chyba prawie wszystkich krajach. Takie już jest, można powiedzieć, nasze posłannictwo, żebyśmy byli wśród narodów ziemi".

Silny akcent papieski był wyrazisty i zamierzony przez organizatorów. Potwierdzały to dalsze momenty, o których jeszcze wspomnimy. Obecnie wypada parę słów poświęcić idei opracowania i publikacji Ilustrowanego Słownika Biograficznego Polonii Świata, wokół której inicjatorom tego pomysłu, państwu Agacie i Zbigniewowi Judyckim, udało się w krótkim czasie rozwinąć cały szereg cennych inicjatyw, a wśród nich także coroczne sympozja, z których rzymskie było już trzecim, i okazało się bardzo sprawnie zorganizowaną i chyba pod każdym względem udaną inicjatywą. Wystarczy wskazać gotową publikację materiałów zjazdu, na wysokim poziomie edytorskim, dostępną już w czasie zjazdu. Nie tak często i nie wszystkim udaje się taka sztuka.

Trudne dzieje Polski od czasów rozbiorów zaciążyły bardzo niekorzystnie na utrwaleniu pamięci o dokonaniach tej wielkiej rzeszy Polaków rozsianych po całym świecie, o ich wkładzie w kulturę i cywilizację krajów, do których zaprowadził ich los wygnańca, uchodźcy czy emigranta. Zamierzeniem Słownika jest zebranie życiorysów Polaków i osób polskiego pochodzenia, którzy żyjąc poza krajem, swoją działalnością zapisali się w historii, nauce i kulturze świata na przestrzeni wieków. Będą to postacie, które nie uległy wynarodowieniu, a dzięki osobistym działaniom, w obiektywnej ocenie, przekroczyły ramy przeciętności i zwróciły na siebie uwagę, wychodząc poza krąg ścisłego koła znajomych, przyjaciół i rodziny. W jakimś stopniu będzie on pełnił funkcję uzupełnienia i poszerzenia Polskiego Słownika Biograficznego, ukazującego się w kraju od 1935 r. W odróżnieniu od biografistyki narodowej biografistyka polonijna obejmie zapewne znacznie szerszy krąg osób, których dobór uwarunkuje stan posiadanych źródeł, charakter skupisk polonijnych oraz ich problematyka.

W celu realizacji tych zadań został powołany Zakład Biografistyki Polonijnej w Paryżu, włączony aktualnie w struktury londyńskiego Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie oraz Towarzystwo Przyjaciół Słownika Biograficznego Polonii Świata we Francji. Realizację zamierzeń rozpoczęto od publikacji Kwartalnika Biograficznego Polonii zatytułowanego Polacy w świecie. W latach 1992-1998 ukazało się 12 zeszytów po 80-90 stron każdy. Inicjatywa ta pozwala spopularyzować samą ideę biografii polonijnej, ułatwić zebranie odpowiednich materiałów oraz grona współpracowników, a także dopracować założenia metodologiczne dzieła zasadniczego, jakim pozostaje Ilustrowany Słownik Polonii Świata.

Bez wątpienia wszystkie te cele przyświecały także opracowaniu dwu cennych pozycji z zakresu biografistyki polonijnej: Poles in Great Britain (dwa numery w latach 1995-1997) i Les Polonais en France (1996). W przygotowaniu jest też jednotomowe opracowanie Who"s Who - Polonia 2000, na które złożą się noty biograficzne współcześnie żyjących Polaków i osób polskiego pochodzenia zamieszkałych w różnych krajach świata. Kolejnym etapem prac w realizacji Słownika stały się seminaria naukowe - sympozja. Pierwsze miało miejsce w Londynie w 1966 r. Drugie, dwudniowe, pod ogólnym hasłem "Biografie emigrantów - portret zbiorowy", zostało zorganizowane wspólnie ze Stacją Naukową PAN w Paryżu we wrześniu 1997 r. i zgromadziło 16 prelegentów. Na obecnym rzymskim wygłoszono ponad 20 referatów i komunikatów a drugie tyle, dokładnie 49 prac, zostało opublikowanych w Materiałach III Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Lublin 1998. Dalsze spotkania przewidziane są w Wiedniu i Krakowie.

W celu zgromadzenia niezbędnych środków finansowych na opracowanie i wydawanie kolejnych pozycji, w roku 1996 powołany został Fundusz Słownika, a w roku następnym została zarejestrowana Fundacja Rozwoju Biografistyki Polonijnej z siedzibą w Warszawie. Jednocześnie 13 kwietnia 1996 r. ustanowione zostały dyplom i medal honorowy "Polonia Semper Fidelis", będące formą uhonorowania zasług osób, instytucji i stowarzyszeń wspomagających powyższe inicjatywy - przyznawane przez Kapitułę pod patronatem najpierw Marszałka Sejmu, a obecnie Przewodniczącego Komitetu Badań Naukowych.

Na całość sympozjum rzymskiego złożyły się trzy bloki tematyczne. Pierwszy z nich, zaprezentowany bliżej na wstępie tego omówienia, dotyczył osoby Ojca Świętego z okazji dwudziestolecia pontyfikatu, któremu zostały dedykowane tak same obrady, jak wspomniane materiały drukowane. W części drugiej zgrupowano wypowiedzi o charakterze bardziej metodologicznym i źródłowym, jak opracowania: Biografistyka emigracyjna a ogólnonarodowa polska biografistyka, Biografia a powieść biograficzna, O miejsce biografistyki polonijnej w polskiej biografistyce narodowej, Materiały do dziejów Polonii w zbiorach Stolicy Apostolskiej, czy wreszcie Encyklopedia emigracji polskiej i Polonii oraz Materiały do historii emigracji i biografii wychodźców, w bibliotekach krakowskich. We wspomnianej publikacji do tego działu zaliczono 14 opracowań. Trzecia, najobszerniejsza część, przynosi opracowanie sylwetek żyjących i nieżyjących przedstawicieli Polonii jak i całych określonych grup wychodźców polskich tak według krajów zamieszkania jak również reprezentowanych specjalności (matematyków, dowódców Polskich Sił Zbrojnych, kanoników w bazylikach Wiecznego Miasta, działaczy harcerskich).

"Autorami - jak czytamy we Wstępie do publikowanych Materiałów - są zarówno historycy, jak i osoby nie zajmujące się zawodowo biografistyką, ale śledzące z zainteresowaniem czy zbierające z pasją dokumentację na temat polskiej obecności na ziemskim globie". Wśród prelegentów znalazły się osoby urodzone już na emigracji, u których stopień opanowania języka polskiego mógł budzić tylko podziw i uznanie. Nieraz przy okazji uwag o budzeniu świadomości polskiej oraz wzroście zainteresowania historią i kulturą kraju pochodzenia, padało imię Jana Pawła II, lub określenie "polski pontyfikat", jako momentu zwrotnego w życiu wielu osób.

Akcentem końcowym drugiego dnia obrad było wręczenie wspomnianego dyplomu i medalu w gmachu Ambasady Polskiej w Rzymie pięciu osobom: dwom z Londynu (dr J. Krasnodębski i prof. M. Paszkiewicz), dwom z Rzymu (abp Z. Grocholewski, dr H. Fokciński SI) oraz prof. H. Żalińskiemu z Krakowa.

Jako uczestnik tego spotkania chciałbym podkreślić przede wszystkim fakt, że wokół cennej i bezsprzecznie doniosłej dla Polonii, ale i Kraju inicjatywy, państwo Judyccy zdołali szczęśliwie rozwinąć szeroko pomyślaną działalność, uzyskać współpracę tak wielu instytucji i organizacji zarówno w kraju (w tym także rządowych), jak i spoza Polski, tylu osób z przeróżnych stron świata. Wróży to jak najlepiej samej inicjatywie i dowodzi, że jednak daleko idąca współpraca jest możliwa i realna. W gronie współorganizatorów spotkania rzymskiego znalazły się cztery instytucje kościelne i niekościelne z terenu Rzymu. Obrady zaczęły się w Papieskim Uniwersytecie św. Tomasza, a w drugim dniu znalazły gościnę w Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Rzymie. Z Kraju przybyła grupa około sześćdziesięciu osób reprezentujących władze państwowe i instytucje naukowe. Prace zamówione specjalnie na sympozjum dały okazję do spotkania badaczy krajowych i emigracyjnych, połączonych w jednym wspólnym wysiłku odrobienia znacznych zaległości na polu biografistyki polonijnej.

Gorącym życzeniem i pragnieniem wszystkich zainteresowanych omawianą dziedziną badań jest dalsze poszerzanie wspólnych inicjatyw i zebrania wokół nich jak najliczniejszego grona entuzjastów. Z doświadczenia wiadomo bowiem, że właśnie w tej dziedzinie mamy do odnotowania tak wiele zaczętych a nigdy nie ukończonych inicjatyw. Na aktualnym etapie prac nie sposób przecenić wkładu, wysiłku, poświęconego czasu a nawet zaangażowania finansowego inicjatorów serii sympozjów i samego Ilustrowanego Słownika Biograficznego Polonii Świata, państwa Judyckich. Istnieje nadzieja, że uznanie dla ich pracy i sukcesów pozwoli pozyskać jeszcze szersze grono współpracowników i zdobyć niezbędną pomoc od ośrodków i instytucji, którym te sprawy powinny być bardzo bliskie.