Analiza ról

Gerd Theißen

CZASY JEZUSA

Tło społeczne pierwotnego chrześcijaństwa

ISBN: 83-7318-147-4
Copyright © Wydawnictwo WAM 2003

recenzja >> O. prof. Stanisław Obirek SJ

I. ANALIZA RÓL:

TYPOWE ZACHOWANIA SPOŁECZNE W RUCHU JEZUSA

Wewnętrzna struktura ruchu Jezusa była wyznaczona przez interakcję trzech ról: wędrownych charyzmatyków, ich sympatyków w lokalnych gminach wiernych oraz Objawiającego Boga. Między wędrownymi charyzmatykami i lokalnymi gminami wiernych istniał stosunek komplementarny: wędrowni charyzmatycy byli decydującymi duchowymi autorytetami w lokalnych gminach, te ostatnie zaś stanowiły niezbędną społeczną i materialną bazę dla wędrownych charyzmatyków. Jedni i drudzy żyli i legitymowali się swoim stosunkiem do transcendentnego, Objawiającego Boga. Ich relacja do Niego jest naznaczona wzajemnymi oczekiwaniami. Różne chrystologie dają wyraz oczekiwaniom ludzkim zwróconym do Boga Objawiającego swe obietnice, zaś Jego etyczne i religijne przykazania formułują oczekiwania skierowane do wierzących. Obie strony przypisują sobie nawzajem określone role6.

1. Rola wędrownych charyzmatyków

Pierwsza teza, którą należy skonfrontować ze źródłami, powiada, że Jezus nie zakładał lokalnych gmin, ale powoływał do życia ruch wędrownych charyzmatyków. Decydującymi postaciami we wczesnym prachrześcijaństwie byli wędrujący apostołowie, prorocy i uczniowie, którzy przenosili się z miejsca na miejsce, a w odwiedzanych miejscach mogli się oprzeć na małych grupach sympatyków. Tego rodzaju grupy sympatyków pozostawały pod względem organizacyjnym nadal w ramach judaizmu. Ucieleśniały w nieznacznym stopniu to, co nowe w prachrześcijaństwie, były wszak związane ze starymi uwarunkowaniami poprzez różnorakie powiązania i zobowiązania. Nosicielami tego, co się później usamodzielniło jako chrześcijaństwo, byli raczej nie znający ojczyzny wędrowni charyzmatycy. Pojęcie „charyzmatyka” mówi nam, że ich rola nie polegała na zinstytucjonalizowanej formie życia, do której można by się przyłączyć w wyniku własnej decyzji. Przeciwnie, rola ta była uzasadniana powołaniem jako aktem będącym poza zasięgiem człowieka. Była cechą charakterystyczną ruchu Jezusa, co trzeba będzie ukazać przy pomocy wyżej naszkicowanych trzech metod wnioskowania.

1.1. Wnioski konstruktywne

Łukasz stwierdza, że jerozolimska gmina chrześcijańska była kierowana przez dwunastu apostołów (Dz 1, 12nn.). Tym samym przy pomocy projekcji przenosi w przeszłość swój ideał kolegialnego kierownictwa gminy lokalnej. Bo gdy Paweł trzy lata po swoim nawróceniu odwiedził Jerozolimę, zastał tu z domniemanego kierownictwa gminy jedynie Piotra (Ga 1, 18).

Gdzie byli pozostali? Najbliższe z możliwych wyjaśnień brzmi: przemierzali kraj, by nauczać i uzdrawiać. To zostało im (Mk 3, 13nn.) polecone; o kierowaniu gminą lokalną nigdzie nie było mowy. Piętnaście lat później Paweł zastał w Jerozolimie jedynie „trzy filary”, wśród nich Piotra (Ga 2, 9), który często bywał w drodze (Dz 8, 14; 9, 32nn.; 10, 1nn.; Ga 2, 11nn.; 1 Kor 1, 12) Kierowany przez niego krąg Dwunastu wnet zniknął. Jego misją objętych jest — zgodnie z Mt 19, 28 — dwanaście (rozproszonych) pokoleń Izraela. Prawdopodobnie krąg ten rozproszył się na wszystkie strony świata. To samo dotyczy kręgu Szczepana. Przypuszczalnie wybrany był po to, aby odciążyć Dwunastu przy rozdziale środków żywnościowych, a nadto, aby odpowiednio zająć się helleńskimi członkami gminy; członkowie jego kręgu wnet wystąpili jako samodzielni misjonarze (Dz 8, 4; 11, 19nn.). Zapewne ich mobilności nie należy łączyć dopiero z datą wypędzenia ich z Jerozolimy. Jeden z nich pochodził z Antiochii (Dz 6, 5). Tam istniał ekumenicznie skonsolidowany krąg pięciu (Dz 13, 1): Barnaba przybył z Cypru (Dz 4, 36), Paweł z Tarsu (Dz 22, 3), Lukios z Cerenaiki; Manaen wychowywał się razem z księciem Herodem Antypasem — albo w Jerozolimie, albo w Rzymie. Paweł i Barnaba byli wędrownymi kaznodziejami. Co do pozostałych należy to domniemywać. Zasadniczo również oni byli przeznaczeni do misji, dla której Paweł i Barnaba „zostali wybrani” (Dz 13, 2) Tym samym Antiochia była „gminą macierzystą” dla pewnego kręgu wędrownych charyzmatyków. Ale pojawiali się tu również obcy wędrowni charyzmatycy, wśród nich prorok Agabos (Dz 11, 27nn.), który „wędrował” także po Judei i Cezarei (Dz 21, 10). Jeszcze na kartach Didache (w I połowie II. wieku) spotykamy wędrownych proroków i nauczycieli, którzy byli wielkimi autorytetami, i którzy osiedlali się na pewien czas w gminach wiernych (Didache 13, 1n.). Nad nimi stali jeszcze „apostołowie”, którzy żyli „zgodnie z nauką Ewangelii” i co najwyżej trzy dni mogli zatrzymać się na jednym miejscu (11, 3nn.). Wszyscy ci wędrowni charyzmatycy cieszyli się większym uznaniem, aniżeli urzędy związane z danym miejscem (15, 2). Nic dziwnego, że to uznanie bywało nadużywane. Didache przestrzega przed wędrującymi chrześcijańskimi prorokami, którzy głosząc Chryztusa chodzili po domach (12, 5). Satyryk Lukian uczynił z jednego z takich proroków przedmiot swoich drwin i lżył go jako pasożytującego wagabundę — prawdopodobnie niesłusznie (Peregr. 16). Zapewne nie tylko Lukian myślał w ten sposób o tego rodzaju postaciach. Ich następców spotykamy jeszcze w pseudo-klementyńskich listach Ad virgines. Zresztą życie apostolskie polegające na wyrzeczeniu się ojczyzny znajdowało na przestrzeni historii Kościoła wciąż nowych zwolenników. Należy więc stwierdzić: wszystkie wiadomości, jakie dochodzą do nas na temat pierwszych prachrześcijańskich autorytetów, wskazują na wędrownych charyzmatyków.

1.2. Wnioski analityczne

Wędrowni charyzmatycy nie byli wcale zjawiskiem marginalnym w ruchu Jezusa. Stanowią charakterystyczny element najstarszych tradycji i tworzą społeczne tło dla przekazów synoptycznych, szczególnie zaś dla przekazu logiów zawierających pouczenia, nauki. Wiele spraw, które początkowo zdają się być obce i ekscentryczne, staje się bardziej zrozumiałych, gdy się zastanowimy, kto te słowa przekazał i wcielał w życie. Najbardziej interesujące są tu normy etyczne, bo odnoszą się bezpośrednio do zachowań naśladowców Jezusa; szczególnie interesujący jest spotykany tu etos ojczyzny, etos rodziny, etos bogactwa i etos bezbronności.

opr. ab/ab