Katecheza o rodzinie w Polsce po Soborze Watykańskim II

Kiciński A.: Családi katekézis Lengyelországban a il II. Vatikáni Zsinat Után. W: Współczesne zagrożenia rodziny. Red. J. Zimny. Sandomierz 2006 s. 97-110 (tł. pl. Katecheza o rodzinie w Polsce po Soborze Watykańskim II. W: Współczesne zagrożenia rodziny. Red. J. Zimny. Sandomierz 2006 s. 74-88.

Catechesis on family in Poland after the second Vatican Council

Katecheza jest wychowywaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych; obejmuje wyjaśnianie nauki chrześcijańskiej, podawane w sposób systematyczny i całościowy w celu wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego.

Katechezę o rodzinie dzielimy na następujące etapy:

• przygotowanie dalsze;
• przygotowanie bliższe (katecheza przedmałżeńska);
• przygotowanie bezpośrednie (katecheza przedślubna);
• celebrację sakramentu małżeństwa;
• duszpasterstwo rodzin.

Przygotowanie dalsze odbywa się w ramach chrześcijańskiego wychowania w rodzinie w duchu realizacji zobowiązań podjętych w sakramencie małżeństwa i ponowionych przy chrzcie dziecka. Przygotowanie bliższe ma miejsce na katechezie w szkole i jego celem jest: poznanie chrześcijańskiej nauki o małżeństwie i rodzinie; przygotowanie do wspólnotowego życia w rodzinie, do odpowiedzialności i współpracy, do kształtowania moralnych oraz religijno-społecznych postaw; wprowadzenie w życie liturgiczne i sakramentalne oraz nauczenie zasad odpowiedzialnego rodzicielstwa i metod naturalnego planowania rodziny. Przygotowaniem bliższym jest objęta młodzież od siedemnastego roku życia. W liceum i szkole zawodowej jest ono realizowane w ramach ostatniego roku katechizacji. Zamiar zawarcia sakramentu małżeństwa zgłasza się na trzy miesiące przed planowanym terminem ślubu. W tym czasie ma miejsce katecheza przedślubna, w wymiarze dziesięciu godzin (lub innym wymiarze w zależności od praktyki w poszczególnych diecezjach). W ramach katechezy przedślubnej są przewidziane katechezy prowadzone przez duszpasterza z zakresu teologii i liturgii sakramentu małżeństwa oraz wykłady doradcy życia rodzinnego z zakresu etyki małżeńskiej i odpowiedzialnego rodzicielstwa, łącznie z nauką metod naturalnego planowania rodziny.

W Polsce małżeństwo między dwojgiem wierzących katolików jest zawierane podczas Mszy świętej, ze względu na związek ₁₃₂₃ wszystkich sakramentów z Misterium Paschalnym Chrystusa. [Por. Sobór Watykański II, konst. Sacrosanctum Concilium, 61.]. W Eucharystii urzeczywistnia się pamiątka Nowego Przymierza, przez które Chrystus na zawsze zjednoczył się z Kościołem, swoją umiłowaną Oblubienicą, za którą wydał samego siebie. [Por. Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 6.]. Cała celebracja, a zwłaszcza homilia posiada wymiar katechetyczny, która przygotowuje małżonków do przypieczętowania swojej zgody na wzajemne oddanie się sobie przez dar własnego życia, jednocząc ₁₃₆₈ się z ofiarą Chrystusa za Kościół, uobecnioną w Ofierze eucharystycznej, i przyjmując Eucharystię, ażeby skoro spożywają to samo Ciało i tę samą Krew Chrystusa, «tworzyli jedno ciało» w Chrystusie.

W Polsce działa duszpasterstwo małżeństw i rodzin, którego najważniejszym miejscem jest parafia. Duszpasterstwo to obejmuje: poradnictwo rodzinne; różne formy ewangelizacji rodziny, jak np. katecheza przed sakramentami, rekolekcje, współpraca z ruchami formacyjnymi oraz posługa wobec małżeństw niesakramentalnych.

Rodzina jest dziś przedmiotem studiów wielu dyscyplin naukowych, a rezultatem tych badań są liczne publikacje. We współczesnej katechetyce polskiej trzeba odnotować badania J. Stali i E. Osewskiej. Wszystkie te badania sugerują, że współczesna rodzina ulega dzisiaj istotnym przemianom, świadczącym o jej poważnym kryzysie. Można tu przytaczać liczne fakty: coraz powszechniejszą tzw. wolną miłość, małżeństwo na próbę, wzrastającą liczbę rozwodów, przejęcie przez inne instytucje funkcji tradycyjnie zarezerwowanych dla rodzin itp. Niezależnie jednak od tego, czy współczesne rodziny dobrze czy źle realizują swoją funkcję, nie zmienia to prawdy, że rodzina pozostanie zawsze pierwszym i najlepszym miejscem życia dla każdego. Tylko rodzina jest bowiem w stanie zaspokoić ludzką potrzebę szczęścia i miłości.

Ażeby poznać dobrze problematykę katechezy o rodzinie w Polsce nie można analizować tylko programy i podręczniki, pomijając komponent organizacyjny katechezy. Oryginalna w Europie forma katechezy w Polsce to zasługa wielu dyrektorów Wydziałów Katechetycznych, którzy nie tylko tworzyli w ciężkich warunkach punkty katechetyczne, ale i przygotowywali i formowali tysiące katechetów świeckich.

Przedmiotem naszych rozważań będzie analiza wybranych zagadnień z katechezy o rodzinie w Polsce po Soborze Watykańskim II oraz synteza działalności organizacyjnej Kościoła w Polsce w tym zakresie.

1. Posoborowe programy katechizacji

W Polsce religia została usunięta ze szkół w 1961 r. W następnych latach, kiedy Kościół w Polsce organizował katechezę parafialną obowiązywał program katechetyczny z roku 1957, którym wcześniej posługiwano się w szkołach. Zrozumiałe jest, że wiele jego idei wynikało z kompromisu Kościoła z władzami komunistycznymi. Rok 1971 zaowocował opublikowaniem Directorium catechisticum generale, pierwszego w dziejach Kościoła, odrębnego dokumentu poświęconego posłudze katechetycznej. W tym samym roku w Polsce, Komisja Episkopatu ds. Katechizacji, przedstawiła Ramowy program katechizacji, określający podstawy programowe katechezy w zakresie szkoły podstawowej i średniej. Trzeci cykl tego programu, miał za cel wychowanie młodzieży do świadomego, osobistego i społecznego życia chrześcijańskiego, w tym życia małżeńskiego i rodzinnego. Równolegle występują tu elementy biblijne, liturgiczne, doktrynalne i moralne. Najważniejszymi źródłami RPK były przede wszystkim społeczne encykliki ostatnich papieży oraz soborowa konstytucja Gaudium et spes. Istniały wtedy sugestie, by nauczanie religii w klasie maturalnej poświęcić w całości problematyce małżeństwa i rodziny, przygotowując do założenia rodziny. Projekt programu autorstwa B. Mierzwińskiego proponował najpierw przedstawienie sytuacji współczesnej rodziny polskiej, potem zarysu teologii małżeństwa i rodziny, w wreszcie wprowadzenia w zagadnienia praktyczne, jak czystość przedmałżeńska, przezwyciężenie kryzysów, waga okresu narzeczeństwa. Podkreślano tu również, że przedstawiana w ramach przygotowania do małżeństwa wizja rodziny powinna być realistyczna, a nie postulatywna i wyidealizowana.

Oficjalnie jednak zostały zatwierdzone przez Komisję ds. Katechizacji trzy szczegółowe programy: tzw. krakowski, poznański i KUL-owski, pod redakcją Ks. M. Majewskiego, które zawierały tylko części poświęcone katechezie o małżeństwie i rodzinie.

RPK z 1971 r. był bez wątpienia ważnym osiągnięciem w czasie, gdy powstawał. Jednak po 1989 r. w nowej sytuacji politycznej, społecznej i religijnej, w znacznej mierze zdezaktualizował się. W roku 2001 ukazały się trzy nowe dokumenty Kościoła Katolickiego w Polsce odnoszące się do katechezy. Dwa pierwsze dokumenty: Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce i Podstawa Programowa Katechezy Kościoła Katolickiego w Polsce zostały przyjęte podczas 313 zebrania plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w Łowiczu w dniu 20 czerwca 2001 r. Trzeci ważny dokument to Program nauczania religii zatwierdzony przez Komisję Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski w Radomiu w dniu 20 września 2001 r.

2. XX lat katechezy o rodzinie w oparciu o Ramowy Program Katechizacji (1971-2001)

Dokonując refleksji dotyczącej katechezy o rodzinie w Polsce po Soborze Watykańskim II trudno nie zauważyć, że bardzo często miała ona charakter pesymistyczny, bowiem właśnie rodzina i Kościół były przedmiotami ataku władz komunistycznych. Kontekst ten w znacznej mierze wpłynął na kształtowanie katechezy o małżeństwie i rodzinie w minionych latach, który miał zarówno pozytywne, jak i negatywne oblicze. Z jednej strony należy podkreślić dużą wrażliwość autorów programów i katechizmów na zmieniającą się sytuację społeczno-polityczną. Z drugiej jednak strony nie sposób nie zauważyć, że wrażliwość ta — domagająca się najpierw przeciwstawienia się wizji socjalistycznej małżeństwa i rodziny, a po 1989 r. liberalnej — sprzyjała ich apologetycznemu uwikłaniu się. Można nawet zauważyć, że momentami ten właśnie apologetyczny charakter materiałów katechetycznych stawał się dominujący, co powodowało, że zbyt mało miejsca pozostawało na pozytywny wykład doktryny chrześcijańskiej.

Do pozytywnych stron analizowanej problematyki zaliczyć należy w znacznej mierze antropologiczno—sakramentalne ujęcie katechezy, jakie z programów się wyłaniało. Należy także dostrzec duży nacisk położony na elementy formacyjno-pedagogiczne, które nadawały teoretycznym rozważaniom dotyczącym małżeństwa i rodziny element moralizatorski, wskazujący na potrzebę wcielania tych idei w życie. Autorzy analizowanych programów choć w dosyć ograniczonym zakresie starali się również uwzględnić nowe tendencje teologiczno-duszpasterskie, jakie pojawiły się w minionych latach. Trudno jednak nie podkreślić wielkich problemów choćby z upowszechnieniem idei zawartych w dokumentach Soboru Watykańskiego II, wynikających z tak prozaicznego powodu, jak problem ich wydania. Kontekst ten spowodował, że jeszcze w latach siedemdziesiątych trudno było mówić o pełnej recepcji w Kościele w Polsce wskazań Soboru Watykańskiego II, zwłaszcza w kwestiach formacyjno-duchowych.

J. Stala w swojej pracy habilitacyjne dokonując analizy treści Ramowego programu katechizacji odnośnie zagadnienia chrystologiczno-eklezjalnych źródeł miłości małżeńskiej i rodzinnej, stwierdza, że autorzy programu nie wyakcentowali w pełni tak ważnej dla małżeństwa i rodziny kwestii. Znalazły się tutaj natomiast dosyć obszerne sformułowania dotyczące roli Kościoła w ukazywaniu szacunku i miłości człowieka w stosunku do tworzonej przez niego kultury. Wiąże on to z charakterystyczną dla całego RPK tendencją do teologizacji przedstawianych kwestii.

Autorzy programu, zwłaszcza gdy weźmiemy pod uwagę jego ograniczony charakter, stosunkowo dużo miejsca poświęcili kwestii przedstawienia ewangelicznych źródeł chrześcijańskiej miłości. Zwłaszcza w kontekście współczesnego świata, uciekającego od sztywnych dogmatów i formuł, trafnie przypomnieli, że Ewangelia to nie zbiór pouczeń moralnych, ale żywa osoba — Jezus Chrystus, którego można poznać, pokochać i pójść za Nim. Być może więcej miejsca powinno się tu jeszcze poświęcić kwestii ukazania miłości małżeńskiej jako jednego z najważniejszych aspektów tej miłości, o której uczył Chrystus.

Inne ważne zagadnienie jak ujęcie miłości w kategorii daru z siebie w RPK nie pojawiło się w pełnym tego słowa znaczeniu, co było zapewne konsekwencją ciągle jeszcze obecnego w nauczaniu Kościoła tamtej epoki tendencji do ujmowania małżeństwa i rodziny przede wszystkim w kategoriach instytucji społecznej i kościelnej odpowiedzialności za prokreację i wychowanie. Zresztą podobnie w ukazywanych relacjach Boga do człowieka kategoria daru nie była zbyt wyraźnie akcentowana. Możemy jednak w analizowanej propozycji dostrzec pewne charakterystyczne dla traktowania miłości jako daru pozostawionego człowiekowi przez Boga. Autorzy przypomnieli więc, że aby dostrzec i przyjąć Boże wezwanie do miłości, trzeba odznaczać się wielką wrażliwością serca, trzeba dobrowolnie przyjąć Bożą propozycję. Zauważyli również, że tylko przyjęcie przez człowieka miłości pozwala na pełny rozwój jego osobowości.

Kolejne ważne zagadnienie to prawda, że człowiek jest powołany do miłości w swojej jedności cielesno-duchowej. Autorzy programu za Pawłem VI ukazywali miłość małżeńską jako prawdziwą afirmację osoby, podkreślając, że ta miłość ma być ludzka, pełna, wierna, wyłączna i płodna. Autorzy często odwoływali się do kategorii dialogu miłości toczącego się nieustannie pomiędzy dwoma osobami — człowiekiem i Bogiem. Zwracali oni uwagę, że sytuacja ta stawia przed człowiekiem propozycję dobrowolnego przyjęcia Bożej miłości, odpowiedzi na tę miłość wszystkim, co stanowi człowieka podejmującego dialog z Bogiem: rozumem, wolą, uczuciami. Takie ujęcie spotkania dwóch osób: Boga i człowieka sugerowało, że spotkanie dwóch osób w przypadku dialogu miłości człowieka z drugim człowiekiem, powinno mieć taki sam charakter. Potwierdzić to wydają się sformułowania mówiące o konieczności pełnego rozwoju ludzkiej osobowości właśnie poprzez miłość, będącą otwarciem na wszystkie potrzeby drugiego człowieka.

Gdy weźmiemy pod uwagę, że autorzy RPK poświęcili kwestii małżeństwa i rodziny jedynie kilka zdań, trudno dziwić się, iż nie pojawiły się niemal żadne szczegółowe zagadnienia dotyczące koncepcji chrześcijańskiej miłości małżeńskiej czy rodzinnej. Nie inaczej jest w przypadku spojrzenia na chrześcijańską miłość małżeńską np. w kontekście jej wyłączności. J. Stala analizując programy katechetyczne zwraca uwagę na konieczność analizy sformułowań podkreślających fakt, że w przygotowaniu do małżeństwa i rodziny, ważną rolę odgrywa praca człowieka nad swoją osobowością z czego wyciąga wnioski, że w kontekście sytuacji rodziny w warunkach PRL, gdzie ciągle łagodzono prawo rozwodowe, ujęcie to było w pełni wystarczające.

Bez wątpienie z dzisiejszej perspektywy pozytywne ukazanie chrześcijańskiego małżeństwa jako wielkiego daru miłości wiernej i wyłącznej mogłoby stać się lekarstwem na pojawiające się w analizowanym programie katechetycznym negatywne postawy moralne.

Podsumowując niektóre wybrane zagadnienia katechezy o rodzinie obecne w RPK, obowiązującym w Polsce przez 20 lat trzeba podkreślić, że niemal w ogóle nie pojawiały się takie zagadnienia jak rzeczywista wieź rodziny z Kościołem lokalnym czy powszechnym, kwestia apostolatu rodzinnego, udziału rodziny zarówno w misji katechetycznej jak i uświęcającej Kościoła. Trudno także zauważyć propozycję współpracy Kościoła z innymi instytucjami zajmującymi się rodziną. W analizowanych programach katechetycznych pojawiło się bardzo mało odniesień do osiągnięć współczesnej psychologii, socjologii, czy pedagogiki. Oczywiście, brak ten wytłumaczyć można negatywnym ustosunkowaniem się instytucji zajmujących się tymi dziedzinami wychowania w sytuacji PRL do działań Kościoła w tym względzie. Lecz również dziś Kościołowi w Polsce trudno jest znaleźć partnerów do głoszenia zdrowej nauki o rodzinie, stąd katecheza z konieczności spełnia również funkcję uzupełniającą, a czasami polemiczną wobec nowych liberalnych form nauczania.

3. Katecheci bogactwem Kościoła w Polsce

Ostatnim poleceniem, jakie Jezus dał Apostołom, był „nakaz misyjny” (por. Mt 28, 19-20), aby czynili ze wszystkich narodów Jego uczniów i nauczali je zachowywać wszystko, cokolwiek im przykazał. Ten nakaz stanowi obowiązek, który przypadł Apostołom i całemu Kościołowi. To zadanie ewangelizacji jest aktualne do dnia dzisiejszego. Wspólnota Kościoła nie może jednak zrealizować tej misji bez katechetów. Kościół, będąc posłany i ewangelizowany, sam z kolei formuje i posyła katechetów, aby głosili Ewangelię we współczesnym świecie. Doświadczenie katechetyczne potwierdza, że najpierw Kościołowi są potrzebni dobrzy katecheci, a potem programy i katechizmy.

W Polsce mimo wszelkich przeszkód Kościół posyłał katechetów do służby dzieciom, młodzieży i dorosłym. To właśnie oni stali się największym bogactwem Kościoła. Na początku analizowanego okresu byli to w większości księża i siostry zakonne, lecz byli również świeccy. Siostry i świeccy po skończonych kursach katechetycznych byli utrzymywani przez parafię. Pełnili swoją posługę w pełnym wymiarze godzin, choć trzeba podkreślić, że zwłaszcza księża, oprócz swoich zadań parafialnych, mieli średnio 30 godzin katechezy tygodniowo.

W roku 1972 katechetów było 15.099, w roku 1988 już 21.007, a po powrocie religii do szkoły liczba katechetów bardzo wzrosła, tak, że w roku 2000 było ich już 36.174. Kościół w Polsce bardzo szybko zorganizował wiele Instytutów i różnych miejsc kształcenia katechetów, aby sprostać potrzebom.

To właśnie katecheci, a zwłaszcza katecheci świeccy, przy pomocy programów i katechizmów głoszą zdrową naukę o rodzinie. Od nich bowiem wymagane jest zaświadczenie od proboszcza o ich życiu w rodzinie katolickiej, gdzie żyje się wiarą i moralnością chrześcijańską. Prawie 100 % katechetów ma ukończone studia teologiczne z tytułem magistra teologii. To była i jest w Polsce wielka praca Ośrodków Akademickim, które w ostatnich latach przygotowały tysiące katechetów. Jeszcze w roku 1972 świeccy stanowili niecałe 8% wszystkich katechetów, dziś to już ponad 50%. Większość z nich żyje w związkach małżeńskich i rodzinach i to od ich świadectwa miłości zależy skuteczność katechezy o rodzinie.

4. Punkty katechetyczne

Największą trudnością w organizowaniu katechezy po jej usunięciu ze szkół było znalezienie odpowiedniego miejsca w parafii. W Polsce zachowano „szkolny” charakter katechezy, tzn. z podziałem na klasy, gdzie był dziennik, zeszyty, potrzebna była tablica, a zwłaszcza krzesła i ławki. Niestety nie mamy w posiadaniu statystyk z pierwszych lat nauczania katechezy w parafii. Wiadome jest tylko, że w latach 60' i 70' nie można było wybudować odpowiednich struktur ze względu na brak pozwoleń ze strony władz i braku środków do ich realizacji. Wiadome jest, że nauczanie odbywało się w kościołach, w domach parafialnych i domach prywatnych - bez względu na brak pozwoleń, czy braku prądu, ogrzewania i potrzebnych sprzętów. Wielokrotnie trzeba było jeszcze płacić „mandaty” za wypełnianie misji katechetycznej Kościoła, która nie była mile widziane przez władze komunistyczne.

4.1. Punkty katechetyczne w 1979 r.

Dlaczego mowa jest o punktach katechetycznych w kontekście tematu Katecheza o rodzinie w Polsce po Soborze Watykańskim II? Mowa jest o punktach katechetycznych bowiem specyfiką katechezy w Polsce stała się jej organizacja. Gdy nie można było uczyć w szkole - uczono w budynkach kościelnych i domach prywatnych. Powodowało to, że małe dzieci przychodziły do punktu katechetycznego z matką, czy ojcem. Katecheza skierowana do dzieci i młodzieży była niejako skierowana do całej rodziny. Rodzice słuchali katechezy i mogli weryfikować niejako na bieżąco swoje życie chrześcijańskie. Przyjęła się również w Polsce praktyka oddzielnej katechezy przed sakramentalnej skierowanej do rodziców. Godnym odnotowania jest również fakt, że w 1979 r. 8.592 rodziny otworzyły swe domy na katechezę dzieci i młodzieży.

4.2. Punkty katechetyczne w 1982 r.

W 1982 r. można zauważyć wzrost miejsc katechezy mających miejsce w budynkach kościelnych, ale i ciągłą pomoc rodzin w organizacji katechezy. Dla katechezy dzieci i młodzieży 7.249 rodzin otworzyło swoje domy.

4.3. Punkty katechetyczne w 1987 r.

W 1987 r. następuje dalszy wzrost miejsc katechezy mających miejsce w budynkach kościelnych, ale i ciągłą pomoc 6.398 rodzin w organizacji katechezy.

Warto pamiętać, że za każdą najmniejszą cyfrą w statystyce punktów katechetycznych w Polsce kryje się często heroiczny wysiłek duchownych i świeckich głoszenia Ewangelii Jezusa Chrystusa. Termin katecheza o rodzinie jest często zawężany jedynie do prób realizacji katechezy o rodzinie w parafii i w szkole. W Polsce można się pokusić o tezę, że do 2001 r. w punktach katechetycznych w całej Polsce, w kościołach i domach prywatnych była realizowana katecheza o rodzinie w rodzinie. Katecheza skierowana do dzieci i młodzieży, realizowana w każdym mieście i prawie każdej wiosce, poprzez obecność zwłaszcza matek dzieci na katechezie obejmowała kształcenie i formację rodziców, chrześcijańskie życie rodzinne i działalność katechetyczną w rodzinie oraz zaangażowanie i współpracę rodziców z katechezą parafialną. Innymi słowy była to katecheza w rodzinie parafialnej i katecheza z rodziną.

Zakończenie

Katecheza o rodzinie, jako głębokiej wspólnocie życia i miłości, znalazła swoje ważne miejsce w programach i katechizmach powstałych w Polsce po Soborze Watykańskim II. Mimo wielu problemów, jakie Kościół napotykał w ciągu tych lat, realizując swoją misję, tematy związane z małżeństwem i rodziną zawsze były obecne w posłudze katechetycznej Kościoła katolickiego w Polsce. Katechetyka polska minionych dziesięcioleci, z oczywistych powodów, nie mogła korzystać z całego bogactwa współczesnych metod pedagogicznych czy stricte katechetycznych. Katecheza walcząca o prawo do przetrwania, czy też starająca się nieustannie o możliwość druku odpowiednich materiałów, siłą rzeczy była dosyć uboga w zakresie pomocy — zarówno w formie, jak i treści. Wielkim sukcesem było często już samo wydrukowanie bardzo nielicznych zresztą katechizmów. Demokratyzacja życia społeczno-politycznego w 1989 r. umożliwiła wprawdzie działanie zasad wolnego rynku, również dla rynku podręczników katechetycznych, nie zawsze jednak ich wielość łączy się z bogactwem treści.

Polska myśl i praktyka katechetyczna rozwijała się po Soborze Watykańskim II bardzo intensywnie i ma do odnotowania wiele cennych osiągnięć. Dotyczą one różnych dziedzin posługi katechetycznej, zarówno organizacji samej katechezy, jak i formacji katechetów. W tym miejscu należy wspomnieć o ważnej roli, jaką w tym względzie spełniały i nadal pełnią diecezjalne wydziały katechetyczne i akademickie ośrodki kształcenia katechetów. Godny dostrzeżenia jest również fakt, że polska katecheza zawsze też brała pod uwagę zdobycze i osiągnięcia pojawiających się w Kościele ruchów odnowy katechezy. Przy czym nie była to tylko ich bierna recepcja, ale towarzyszyła jej nieustannie rozważna troska, aby w przenoszeniu na grunt polski wypracowanych na Zachodzie nowych modeli katechezy uwzględniać również polską tradycję i spuściznę katechetyczną.

Prawdziwym wyzwaniem dla katechezy w Polsce jest dzisiaj nie tylko podkreślenie, że rodzina posiada pierwszoplanową rolę w wychowaniu, także w wychowaniu religijnym, ale również przychodzenie jej z pomocą, aby była dzisiaj w stanie stawać się prawdziwą wspólnotą wychowującą i ewangelizującą, w której rozwijane będą wychowawcze zasady czerpiące swą siłę z żywego kontaktu z Bogiem, z Ewangelii, z ofiarnej i bezinteresownej miłości, roztropnie stawiającej także konieczne wymagania. Działania takie są potrzebne i konieczne, ponieważ wiele wspólnot małżeńskich i rodzinnych przeżywa różnorodne trudności, którym same nie mogą sprostać; wiele jest też rodzin skonfliktowanych i zarazem konfliktogennych, niepełnych i rozbitych, sprawiających, że potomstwo jest praktycznie pozbawione miłości, wsparcia rodzicielskiego i wychowania. Stan ten jest pogłębiany tendencjami pomniejszania roli i znaczenia rodziny w życiu społecznym, co powoduje, że przestaje być ona postrzegana jako podstawowa wspólnota życia ludzkiego i jego rozwoju. Wszystko to przyczynia się do zaburzenia rozwoju osobowego członków rodziny, a szczególnie potomstwa. Jego przejawem są wielorakie frustracje, przejawiające się w nieumiejętności czy nawet w niemożności nawiązywania prawdziwie osobowych kontaktów, jak również takie zachowania patologiczne, jak przestępczość, narkomania, pijaństwo itp.

Wobec takiej sytuacji podstawowym zadaniem katechetów jest jasne ukazywanie prawdy, że jedynie powrót do pierwotnego zamysłu Bożego względem małżeństwa i rodziny (zob. Mt 19,1-9) jest w stanie zapobiec dalszej degradacji rodziny polskiej, a także ją odrodzić.

Oryginalny tekst po węgiersku i tłumaczenie polskie, wraz z dokumentacją zob. Kiciński A.: Családi katekézis Lengyelországban a il II. Vatikáni Zsinat Után. W: Współczesne zagrożenia rodziny. Red. J. Zimny. Sandomierz 2006 s. 97-110 (tł. pl. Katecheza o rodzinie w Polsce po Soborze Watykańskim II. W: Współczesne zagrożenia rodziny. Red. J. Zimny. Sandomierz 2006 s. 74-88.

opr. mg/mg