Temperament jako determinant moderujący aktywność uczniów w procesie katechetycznym

Katecheza (...) inspiruje się pedagogią Bożą, (...). ^[ 1 ] Jest dialogiem, jaki Bóg prowadzi w miłości z każdą osobą, która staje się jego inspiracją i normą. ^[ 2 ] Autentyczna katecheza powinna pomagać katechizowanym w rozpoznawaniu działania Bożego w ciągu całego procesu formacyjnego, rozwijając klimat słuchania, dziękczynienia i modlitwy, a zarazem zmierzać do tego, by osoba udzieliła wolnej odpowiedzi na zaproszenie, jakie Bóg kieruje do każdego człowieka. ^[ 3 ] Dlatego jest konieczne, aby katecheta uznawał i stosował w dostatecznej mierze nie tylko zasady teologiczne, lecz także osiągnięcia nauk świeckich, zwłaszcza psychologii. Katecheta powinien zapoznać się przynajmniej z niektórymi podstawowymi elementami psychologii: z dynamizmami psychologicznymi, jakie poruszają człowieka; ze strukturą osobowości; z potrzebami i najgłębszymi aspiracjami serca ludzkiego. ^[ 4 ] Katecheta, który zna osoby katechizowane potrafi skutecznie rozwijać w nich cechy ludzkie i chrześcijańskie w celu osiągnięcia dojrzałości wiary "według miary daru Chrystusowego" (Ef 4,7) oraz możliwości i potrzeb każdego. ^[ 5 ]

W świetle tak określonych powinności katechety wskaże się czym jest temperament, jakie są podstawowe typologie temperamentu; ukaże się predyspozycje uczniów do aktywności w procesie katechetycznym, uwzględniając wrodzone właściwości oraz przedstawi się wnioski i propozycje katechetyczne.

I.  POJĘCIE  TEMPERAMENTU

Temperament jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na styl działania człowieka. Stanowi on tę część składową osobowości, która bywa różnie definiowana.

Badacze temperamentu różnią się przede wszystkim w rozumieniu, jakiej sfery zachowania i funkcjonowania psychicznego dotyczy pojęcie temperamentu. Jedni uważają, że pojęcie cech temperamentalnych odnosi się wyłącznie do emocji, inni twierdzą, iż temperament przejawia się we wszystkich obszarach funkcjonowania człowieka.

Współczesne definicje temperamentu, odwołujące się do emocji, nawiązują do klasycznej definicji G. W. Allporta, według którego temperament odnosi się do zjawisk charakteryzujących emocjonalną naturę jednostki, takich jak podatność na wzbudzenie emocjonalne, charakterystyczna dla niej siła i szybkość reakcji, dominujący nastrój łącznie z jego specyficzną zmiennością i intensywnością, które to zjawiska zależą od wyposażenia konstytucjonalnego i są w przeważającej mierze dziedziczne. ^[ 6 ] Tak rozumiany temperament jest jedną z tych dyspozycji, które niemal nie zmieniają się w ciągu całego życia. Posiada on dwa wymiary: pierwszy dotyczy zakresu obiektów i sytuacji, wobec których jednostka reaguje emocjonalnie; drugi odnosi się do intensywności uczuć wywołanych przez obiekty i sytuacje. ^[ 7 ] Do zaproponowanej przez Allporta definicji nawiązują m.in. J. J. Campos, ^[ 8 ] S. B. G. Eysenck, ^[ 9 ] H. H. Goldsmith, ^[ 10 ] A. Mehrabian. ^[ 11 ] Wspomniani autorzy twierdzą, że temperament jest konstruktem odnoszącym się wyłącznie do zachowań emocjonalnych, określanym jako różnice indywidualne w zachowaniu emocjonalnym.

Koncepcja temperamentu, określająca go jako styl zachowania, została wypracowana w latach sześćdziesiątych przez A. Thomasa i S. Chessa. Zdaniem tych autorów temperament jest to sposób, w jaki ktoś się zachowuje; ^[ 12 ] jest on niezależną własnością psychiczną jednostki, którą zawsze należy traktować jako coś odrębnego od motywacji, zdolności i osobowości; przejawia się on w formie reakcji na jakiś bodziec zewnętrzny, okoliczność, oczekiwanie lub wymóg. ^[ 13 ] Do sformułowanej przez A. Thomasa i S. Chesa definicji temperamentu nawiązuje wielu psychologów, m. in.: W. B. Carey, ^[ 14 ] J. V. Lerner, ^[ 15 ] M. Rutter. ^[ 16 ]

Większość badaczy temperamentu, zarówno tych, którzy pojęcie to ograniczają wyłącznie do sfery emocji, jak i tych, którzy włączają w jego zakres i inne rodzaje zachowań, zgadza się co do tego, że:

• przez pojęcie temperamentu należy rozumieć cechy zachowania, pod względem których ludzie różnią się,
  
• w porównaniu z innymi właściwościami zachowania temperament charakteryzuje się największą stałością w ciągu życia,
  
• ma podłoże biologiczne,
  
• pojęcie temperamentu odnosi się przede wszystkim do formalnej charakterystyki zachowań lub reakcji, obejmujących takie parametry, jak: intensywność, energia, siła, szybkość, tempo, zmienność, ruchliwość.
  

Zdaniem J. Strelaua cechy temperamentu przejawiają się w zachowaniu, ale nie sprowadzają się do charakterystyk zachowania. Warunkują je wewnętrzne (wrodzone i nabyte) mechanizmy, ale są one efektem interakcji między całym szeregiem mechanizmów wewnętrznych, przez co mają określony status, wyrażający się w tendencji do określonego sposobu zachowania. Ta, względnie spójna i stała tendencja, może ulec modyfikacji pod wpływem warunków zewnętrznych. ^[ 17 ]

H. Remplein uważa, że w skład temperamentu wchodzą takie elementy, "(...) jak:

• charakterystyczne uczuciowe zabarwienie przeżyć, które decyduje o podstawowym nastroju konkretnego człowieka,
  
• wrażliwość uczuciowa, przejawiająca się stopniem gotowości reagowania na bodźce emocjonalne i sposobem reagowania na nie,
  
• tempo reakcji aktów myśli i woli, przebiegu uczuć oraz działania zewnętrznego,
  
• siła witalna, z jaką wykonane są czynności życiowe." ^[ 18 ]
  

Mimo różnic w sposobie określania temperamentu, psychologowie są zgodni co do tego, że od cech temperamentalnych jednostki w dużym stopniu zależy jej sposób działania, realizacja celów, jakie przed sobą stawia.

II.  PODSTAWOWE  TYPOLOGIE  TEMPERAMENTU

We współczesnej psychologii różnic indywidualnych występują różne typologie temperamentu. Zostały one wypracowane na podstawie dostrzeżonych w ludziach podobieństw i odrębności.

Pierwszą typologię temperamentu wypracował Galen (II wiek p.n.e.), który wykorzystał hipokratesowską koncepcję czterech soków (krwi, flegmy, żółci żółtej, żółci czarnej). Według Galena istnieje dziewięć typów temperamentu, a wśród nich cztery pierwotne. Galen nazwał je w zależności od przewagi któregoś z soków w organizmie. Są to: sangwinik (łac. sangusis-krew), choleryk (gr. chole-żółć), melancholik (gr. melas-czarna, chole-żółć) i flegmatyk (gr. phlema-flegma, śluz). ^[ 19 ]

Temperament sangwinika określa się zwykle jako żywy, rześki, wesoły, łatwo się wzruszający, ale dość powierzchowny. Sangwinik z łatwością zyskuje sobie przyjaciół; nie lubi samotności, jest duszą towarzystwa i doskonałym, twórczym animatorem w grupie; posiada żywą inteligencję i duże poczucie humoru; podejmuje różne działania, nie zraża się trudnościami, wierzy we własne siły; łatwo uzewnętrznia swoje bogate uczucia i szybko zapomina urazy. Sangwinik często nie potrafi powiedzieć "nie" i dlatego bierze na siebie za dużo obowiązków, które łatwo zaniedbuje. ^[ 20 ]

Choleryk - według powszechnie przyjętej opinii - jest zwykle aktywny, energiczny, zdolny do podejmowania i rozwiązywania trudnych zadań; bywa wiecznie zajęty, nie znosi bezczynności (nawet podczas odpoczynku), dlatego nie potrafi się zrelaksować. Trudności mobilizują choleryka do działania. Jest on zdecydowany, wytrwały w działaniu, trwa z uporem przy swoim. Choleryk lubi i chce rządzić; często nie liczy się ze zdaniem oraz uczuciami innych osób, przejawia wrogość wobec tych, którzy inaczej myślą, dlatego trudno mu współpracować w grupie. Choleryk z trudem przyznaje się do winy i niełatwo jest mu powiedzieć "przepraszam". ^[ 21 ]

Zasadniczymi rysami temperamentu melancholicznego są z jednej strony: uczuciowość, wrażliwość, sumienność, z drugiej: smutek, przygnębienie, głębokie przeżywanie wzruszeń, skłonność do pesymizmu i ponurych medytacji. Melancholik lubi filozofować, spekulować. Jest obowiązkowy, dokładny i szczegółowy, skłonny do perfekcjonizmu. Odznacza się bogatym życiem wewnętrznym. Jest wiernym przyjacielem, sam jednak potrzebuje dużo czasu, aby obdarzyć innych zaufaniem. Lubi poświęcać się dla innych, wykonując w ukryciu powierzone mu zadania. Melancholik z trudem podejmuje współpracę z innymi, woli bowiem działać w pojedynkę. ^[ 22 ]

Flegmatyk z natury jest powolny, opanowany, rozważny, systematyczny, szanujący zasady, punktualny, cierpliwy, uprzejmy, niezdolny do silnych wzruszeń. Mimo chłodu i pozornej nieczułości, umie pomagać potrzebującym. Flegmatyk jest konsekwentny, pełen dobroci i nie narzucającej się przyjaźni. Obdarzony jest zdolnością jasnego i treściowego wypowiadania się, chociaż monotonią może niekiedy nużyć słuchaczy. Flegmatyk potrafi słuchać. Zwykle ma mało wrogów i jest lubiany. Ma wybitne poczucie humoru, na co nie wydaje się wskazywać jego na ogół poważny wygląd. Flegmatyk pracuje systematycznie, choć powoli, nie znosi bowiem pośpiechu. Ponadto nie lubi podejmować ryzykownych zadań, brakuje mu naturalnej twórczości. ^[ 23 ]

Do starożytnej typologii temperamentu nawiązał m.in. I. Kant, ^[ 24 ] który twierdził, że na biologiczne podstawy temperamentu składają się: konstrukcja cielesna oraz zestaw zaproponowanych przez Galena humorów (soków). O tym, do jakiego typu temperamentu zalicza się dana jednostka, decydują dwie właściwości krzepnięcia krwi; łatwość bądź trudność jej krzepnięcia i temperatura pokazująca czy krew jest chłodna czy zimna. I. Kant, korzystając z nazw zaproponowanych przez Galena, wyróżnił cztery typy temperamentu. Za podstawę podziału przyjął dwa kryteria: energię życiową, która obejmuje granice pobudliwy - ospały i dominującą charakterystykę zachowania (emocje versus działanie).

Zdaniem I. Kanta w dwóch temperamentach - sangwinicznym i melancholicznym - dominują uczucia. Sangwinika charakteryzują uczucia silne, szybkie, ale płytkie, melancholika zaś powolne, długotrwałe i głębokie. Dwa pozostałe temperamenty zostały wyróżnione ze względu na właściwości działania. Choleryk działa szybko i gwałtownie, flegmatyk natomiast powoli i bezwładnie, przy jednoczesnym braku reakcji uczuciowych. I. Kant twierdził, że istnieją tylko cztery proste temperamenty. Nie ma więc temperamentów złożonych.

Cztery typy temperamentu występują także w badaniach realizowanych przez W. Wundta, ^[ 25 ] który - biorąc za punkt wyjścia dwie przeciwstawne właściwości reakcji emocjonalnej (intensywność i szybkość, z jaką się zmieniają) - uważał, że każdy temperament ma zalety i wady. Choleryków i melancholików charakteryzują silne emocje, a sangwiników i flegmatyków - emocje słabe. Zdaniem W. Wundta szybka zmiana emocji jest typowa dla sangwiników i choleryków, wolna - dla melancholików i flegmatyków. Temperament człowieka jest systemem złożonym z różnych cech, dlatego nie ma czystych, jednolitych, ściśle odrębnych kategorii temperamentu.

Własną teorię temperamentu wypracował C. G. Jung, ^[ 26 ] który w bardzo prostej, ale trafnej typologii uwzględnił dwa zasadnicze nastawienia człowieka: na zewnątrz (na świat) i do wewnątrz (na własne "ja"). Stąd wyodrębnił typ: ekstrawertyka i introwertyka. W pierwszym temperamencie występuje tendencja odśrodkowa (ukierunkowanie na świat zewnętrzny), w drugim tendencja dośrodkowa (skierowanie na własne wnętrze). Ekstrawertyk kieruje swoje reakcje na zewnątrz, uzewnętrznia swoją aktywność fizyczną; jest bardziej pewny siebie, optymistycznie nastawiony do życia, spontaniczny i naturalny; stara się żyć teraźniejszością; dobrze współpracuje z innymi osobami; łatwo adaptuje się do nowych warunków. Introwertyk skłonny jest do pesymizmu, mniej naturalny i powściągliwy w wyrażaniu uczuć; lubi samotność oraz myślenie refleksyjne; skłonny jest do analizowania siebie, swoich zachowań, reakcji; długo przeżywa przykrość; gorzej pracuje w grupie i trudniej adaptuje się do nowych warunków; charakterystyczną dla niego reakcją na nieznane środowisko fizyczne i społeczne jest wycofanie. Oprócz tej podwójnej postawy: ekstra- i introwersji, C. G. Jung wyodrębnił, uwzględniając podstawowe funkcje psychiczne człowieka, a mianowicie wrażenia, rozum, uczucie i intuicję, osiem typów. Cztery pierwsze określił jako introwertyczne. Zaliczył do nich typ: introwertyka myśliciela, introwertyka uczuciowego, introwertyka zmysłowego i introwertyka intuicjonistę. Do drugiej grupy zaklasyfikował ekstrawertyka myśliciela, ekstrawertyka uczuciowego, ekstrawertyka zmysłowego oraz ekstrawertyka intuicjonistę.

Autorami współczesnej typologii, empirycznie sprawdzonej, są profesorowie holenderscy: G. Heymas i E. Wiersma. Typologię tę rozszerzył i opracował charakterolog francuski Rene Le Senne, który wyróżnił w osobowości człowieka trzy podstawowe właściwości, czyli dyspozycje: emocjonalność ^[ 27 ] (E lub nE), aktywność ^[ 28 ] (A - nA), oddźwiękowość (prymalność - sekundalność P - S). ^[ 29 ] W wyniku połączenia tych podstawowych właściwości Le Senne ustalił 8 typów, do których zaliczył: choleryka (E A P), pasjonata (E A S), sangwinika (nE A S), flegmatyka (nE nA S), nerwowca (E nA P), sentymentalnego (E nA S), amorfika (nE nA P), apatyka (nE nA S). Ponadto wyodrębnił dyspozycje uzupełniające, takie jak: biegunowość (dyspozycja do wojowniczości lub ugodowości), zachłanność, upodobania zmysłowe, tkliwość, towarzyskość i inne. ^[ 30 ]

Współcześnie psychologowie podkreślają, że żaden człowiek nie jest czystym przedstawicielem określonego typu. U zdecydowanej większości ludzi można wyróżnić temperament dominujący, który w dużym stopniu decyduje o tym, jak człowiek działa; szybko czy powoli; z wytrwałością czy bez; z przewagą czynności przygotowawczych czy wykonawczych. ^[ 31 ]

III.  TEMPERAMENT  UCZNIA  A  JEGO  PREDYSPOZYCJE  DO  AKTYWNOŚCI  W  PROCESIE  KATECHETYCZNYM

Aktywność własna jednostki stanowi istotny element rozwoju osobowości człowieka. Jednostka aktywna w toku działania dokonuje nie tylko zmian w środowisku, ale także w sobie: uczy się nowych form zachowania, rozwija i kształtuje siebie. W przypadku, gdy zostanie zaniedbany proces rozwijania aktywności, rodzą się różnorodne postawy bierności, jak: lenistwo, brak sumienności, a nawet bierność fiaskowa ujawniająca się w przekonaniu o własnej nieudolności. ^[ 32 ]

Właściwie rozumiana aktywność powinna obejmować całego człowieka, wszystkie sfery jego istnienia i działania, czyli: sferę emocjonalną, intelektualną, sensomotoryczną, recepcyjno-werbalną. Dlatego w procesie katechetycznym, który dąży do integralnego rozwoju osobowości uczniów, powinno się pobudzać do aktywności wszystkie duchowe siły katechizowanych, obejmujące aktywność: intelektualną - służącą rozwijaniu samodzielnego myślenia wychowanków; emocjonalną - prowadzącą do przeżywania poznawanych treści; sensomotoryczną - łączącą myślenie z działaniem; recepcyjną i werbalną - związaną z przyswojeniem treści i ich słownym wyrażaniem. Tak rozumiana aktywność własna jednostki stanowi istotny element rozwoju osobowości człowieka.

Katecheta, który pragnie uaktywnić w katechizowanych wszystkie wyżej wymienione sfery i pomagać w pełnym rozwoju osobowym, powinien mieć na uwadze istotne cechy temperamentu poszczególnych osób katechizowanych. Temperament bowiem, wraz z innymi elementami osobowości, wpływa na to, ile wysiłku jednostka wkłada w wykonanie zadania i jaki jest typowy dla niej sposób działania.

Uczeń, który posiada temperament sangwinika nie potrzebuje dodatkowych bodźców pobudzających do działania. W jego naturę wpisana jest bowiem stała predyspozycja do szeroko rozumianej aktywności. Sangwinik chętnie podejmie każde zadanie; w jego działaniu nie widać jednak wyraźnie określonego planu. Nie wystarczy więc ukazać mu tylko cel, trzeba jeszcze pomagać w dobieraniu przez niego uczciwych i odpowiednich środków. Uczeń o usposobieniu sangwinika potrafi animować grupę katechetyczną, wprowadza dobry nastrój w czasie lekcji i bardzo szybko udziela odpowiedzi na postawione pytania. Aktywność sangwinika ogranicza się niejednokrotnie do uzyskania sukcesów, a to dzięki wrodzonemu sprytowi przychodzi mu łatwo. Katecheta nie może więc zbytnio go chwalić za osiągnięcia, które są często dokonywane przy minimum wysiłku. Wskutek prymalności sangwinik jest bardzo podatny na oddziaływania otoczenia. Dlatego ważną sprawą jest umożliwienie sangwinikowi współpracy z kolegami, którzy posiadają odmienny temperament. ^[ 33 ]

Uczeń o usposobieniu choleryka lubi dominować w grupie katechetycznej. Często domaga się, aby powierzano mu ważne zadania. Jest on aktywny i energiczny. Nie potrzebuje dodatkowych mobilizujących wzmocnień. Choleryk żyje celem, który ma osiągnąć; dąży do realizacji celu z wielką werwą. Często chce być samowystarczalny i dlatego z trudem współpracuje w grupie. Choleryk, narzucając swoje poglądy, lekceważy zdanie innych osób. Katecheta powinien więc dyskretnie i stopniowo uczyć choleryka opanowania i realistycznej oceny siebie w czasie pracy w zespole klasowym. Chcąc nawiązać bliski, wychowawczo skuteczny kontakt z cholerykiem, należy traktować go po przyjacielsku i pomóc mu w roztropnym doskonaleniu siebie oraz otaczającej go rzeczywistości. ^[ 34 ]

Katechizowany, który posiada usposobienie melancholika potrzebuje dodatkowych bodźców, aktywizujących go do podejmowania działania. Małej wydajności w czasie wykonywania zadań nie można uważać za przejaw lenistwa. Często bowiem jest ona spowodowana niewiarą we własne siły lub chwilową depresją. Pożądane są tu wzmocnienia dodatnie oddziaływujące na motywację melancholika. Dlatego katecheta powinien często go nagradzać za wykonane zadanie. Wobec silnej wrażliwości melancholika, trzeba otaczać go jak największą dobrocią i unikać powodów do zawstydzenia, czy krytyki publicznej. Ponadto melancholik potrzebuje pomocy w konkretyzacji celu, jaki ma osiągnąć. Katecheta powinien więc zwracać szczególną uwagę na melancholika, ukierunkowywać jego działania na pożądane tory, udzielać dodatkowych wzmocnień w postaci prostych stwierdzeń: "wiem, że na ciebie mogę liczyć", "ty potrafisz to wykonać". Katecheta nie może zapominać, że melancholik potrzebuje zarówno więcej czasu, aby wykonać powierzone mu zadanie, jak i szczególnego umocnienia w nadziei.

Uczeń flegmatyk - obdarzony spokojnym, równym usposobieniem - wskutek niezbyt wysokiej emocjonalności, wymaga ze strony katechety sprawiedliwości, taktu i umiaru. Rażą go wszelkie porywy uczuciowe lub niekonsekwencja pedagogiczna np. niedotrzymanie słowa, kara zbiorowa. Flegmatyk, dzięki silnej sekundalności, posiada wrodzone poczucie ładu i systematyczności, co jest istotne w pracy zespołowej. Ponadto jest on mniej wrażliwy na atrakcyjność osoby, potrzebuje spokojnej, trzeźwej argumentacji. Dlatego w pracy katechetycznej należy uznać prawo flegmatyka do analizy rozumowej, ukazywać mu bogatą, skomplikowaną rzeczywistość. Katecheta powinien pamiętać o tym, że flegmatyka nie trzeba popędzać w czasie wykonywania zadań, ponieważ jest on typem aktywnym wewnętrznie, ale stosunkowo powolnym w działaniu zewnętrznym. Stąd wystarczy wskazać mu cel i przekonać go o jego skuteczności, natomiast tempo wykonania i dobór środków pozostawić do jego uznania. Stawiając pytania adresowane do osób o usposobieniu flegmatyka, należy cierpliwie czekać na odpowiedź, zadać dodatkowe pytanie, prosić innych uczniów, aby posłuchali z uwagą odpowiedzi kolegi.

Temperament, a zwłaszcza związana z nim reaktywność, w dużym stopniu decyduje o tym, jak katechizowany działa. W codziennych, katechetycznych warunkach, gdy uczniowie podejmują różne czynności, gdy są obserwowani i aktywizowani przez katechetę, różnice indywidualne w jakości czy wydajności podejmowanych działań uwarunkowanych temperamentalnie są łatwo dostrzegalne. Zanikają one wówczas, kiedy katechizowani, mający różne temperamenty, znajdują się w warunkach optymalnych, nie stresowych, kiedy możliwa jest taka organizacja struktury jednostki lekcyjnej, aby jej przebieg odpowiadał temperamentowi cechującemu daną jednostkę. ^[ 35 ]

IV.  WNIOSKI  I  POSTULATY  KATECHETYCZNE

Każdy uczeń przynosi ze sobą na świat inny temperament. Bardzo ważna jest tu postawa katechety. Nie może on zapominać, że istnieją różne usposobienia, które wymagają odmiennych sposobów oddziaływań wychowawczych. Poznanie temperamentu uczniów jest jednym z podstawowych warunków powodzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej katechety.

Dla katechety głównym i niezastąpionym instrumentem, umożliwiającym poznanie usposobienia uczniów są różne testy psychologiczne. ^[ 36 ] Katecheta, mając dobrą więź z wychowankami, opartą na życzliwości i zaufaniu, powinien najpierw zachęcić, a następnie wprost zaprosić uczniów do przeprowadzenia testu. Omówienie testu powinno nastąpić w czasie rozmów indywidualnych, przy zapewnieniu, że wszystko, co zostanie powiedziane, będzie tajemnicą ucznia i nauczyciela. Uzyskany wynik pozwoli katechizowanym lepiej zrozumieć samych siebie i podjąć świadomą, konkretną pracę nad sobą. Uczeń, poznawszy swój temperament, będzie mógł rozwijać pozytywne cechy i skuteczniej przeciwstawiać się predyspozycjom negatywnym.

Również katecheta, dzięki przeprowadzonym prostym testom psychologicznym, pozna ucznia, spojrzy na niego w szerszym kontekście, dostrzeże jego zalety, które nie od razu można zauważyć przy powierzchownej obserwacji. Pozwoli to lepiej zrozumieć katechizowanych, dowartościować każdego z nich, a zwłaszcza tych, którzy sprawiają najwięcej problemów wychowawczych. Ułatwi to także pracę w zespole klasowym.

Nie wolno jednak zapominać, że klasyfikacja typologiczna jest tylko schematem, ułatwiającym poznanie pewnych właściwości człowieka i jego struktury osobowości. Nie dociera ona jednak do głębi osobowości, dlatego określenie, że ktoś należy do jakiegoś typu temperamentu stanowi punkt wyjścia ku rozpoznaniu jego niepowtarzalności. Każdy człowiek jest przecież jedyny, a najgłębsze i autentyczne poznanie dokonuje się na drodze miłości.

Katecheta, planując aktywizację uczniów, powinien uwzględniać bogactwo właściwości składających się na odrębny temperament każdego ucznia i z dodatnich cech natury osób katechizowanych korzystać jako z wrodzonych zdolności. Ujemne cechy musi zaakceptować i pomóc nimi operować tak, by w rezultacie posiadanie ich mogło być wykorzystane w pozytywny sposób, stosownie do wrodzonych predyspozycji. Katecheta, uwzględniając temperament uczniów, musi stopniować zadania, tworzyć zespoły złożone z osób o różnym usposobieniu oraz uwrażliwiać grupę katechetyczną na bogactwo cech, składających się na odrębną, niepowtarzalną strukturę osobowości każdego człowieka.

Ważna jest również wzajemna współpraca i dialog. Na fundamencie właściwie rozumianej otwartości katecheta powinien dążyć do poznania młodzieży oraz do nawiązania z nią osobowej relacji. W ten sposób będzie mógł dostosować do potrzeb i wrodzonych predyspozycji katechizowanych, zarówno treści, jak i czynności metodyczne.

Sam katecheta powinien odznaczać się zewnętrzną i wewnętrzną aktywnością, wyzwalającą dynamizm wśród katechizowanych. Zasada ta obowiązuje zarówno w zakresie życia duchowego, jak i stosowanych metod oraz form organizacyjnych katechezy. Dobrze zorganizowana katecheza stanowi jeden z istotnych elementów wspomagających proces integralnego rozwoju osobowości.

Podejmując różne oddziaływania wychowawcze, aktywizujące uczniów, katecheta nie może zapominać, że w ramach swojej posługi ma pomagać katechizowanym w odkrywaniu prawdziwego wymiaru człowieczeństwa i doprowadzić ich do głębokiej zażyłości z Jezusem Chrystusem, który ukazuje człowiekowi jego godność, najwyższe powołanie oraz drogę przekształcenia wewnętrznego.

opr. ab/ab