Utracona tajemnica

Franco Imoda SJ

ODKRYJ W SOBIE TAJEMNICĘ

ISBN: 978-83-7505-503-0

wyd.: WAM 2010

1.2. Utracona tajemnica

Współczesna epoka, określana jako „post-modernistyczna”, charakteryzuje się różnorodnością cech, które — jeśli pominąć różnice — mówią o jednej wspólnej rzeczywistości: stracie (wł. perdita); zniszczeniu środków wyrazu, któremu towarzyszy spłaszczenie relacji między rzeczywistością a jej obrazem; utracie zdolności tworzenia wymiaru uczuciowego (Hendin 1977); utracie głębi i znaczenia historii i czasu; zaniku wzajemnego przenikania się znaczeń, któremu towarzyszy nowy sposób doświadczania i utrata krytycznego dystansu; i wreszcie o utracie lub przynajmniej znacznym obniżeniu zdolności trwałego i bezwarunkowego zaangażowania (Jameson 1984; Lift on 1976; Sennett 1977, 1978; Lasch 1978, 1984; Ricoeur 1969, 1978, 1986; Keniston 1968, 1970; Bennis & Slater 1968; Bellah i inni 1985; Anatrella 1988; Buchman 1989; Lyotard 1984, 1993; Lash 1990). Takie lub podobne cechy kulturowe widoczne są we współczesnych nurtach literackich, artystycznych i filozoficznych. Konsekwentnie obecne są również w zachowaniach, zwyczajach, trudnościach i poszukiwaniach jednostek, zwłaszcza młodych. Otwartym polem dyskusji pozostaje kwestia ich powiązań, podobieństw i wzajemnych wpływów (o ile nie wprost przyczynowości) z problemami, trudnościami i różnymi formami psychopatologii, z którymi spotykają się psychologowie, wychowawcy i kierownicy duchowi (Lesse 1987; Kugler 1988; Frosh 1989, 1991; Finlay 1989). Jest bowiem faktem, że każdy wychowawca zauważa i konfrontuje się z wieloma (nie zawsze jasno usystematyzowanymi) znakami słabości lub podatności na zranienie. Stają się one przeszkodą w podjęciu mozolnego trudu poszukiwania własnej tożsamości. Prowokują niepokój, niejasne i liczne pytania i są przyczyną odkładania ważnych decyzji i wyborów, blokując drogę oczekiwaniom, projektom i zaangażowaniom. Choć poszukiwanie sensu, tożsamości czy powołania jest tematem starym jak świat, to każdemu pokoleniu, a może nawet każdej epoce, narzuca się z taką samą intensywnością i w nowy sposób. Wydaje się, że chodzi o słabość różnorakiego rodzaju, ale ogólnie wszechobecną: na poziomie poznawczym pojawia się jako zamieszanie, na poziomie wolitywnym jako rodzaj paraliżu lub depresji, zaś na poziomie afektywnym jako rozproszenie i brak spójności systemu motywacyjnego.

Zgodnie z regułami kultury postmodernistycznej rzeczywistość tajemnicy z jej wysokością i subtelnością, głębokością i szerokością wydaje się — w najlepszym przypadku — skazana na pozostanie w ukryciu. Pytanie, zwłaszcza to najważniejsze, nie pada, bo zamiast zadziwienia, które zwykle je prowokowało, widzimy rodzaj osłupienia, obojętności i odrętwienia. Zdolność interpretacji — bogactwo hermeneutyki — zdaje się ustępować miejsca odruchowym skojarzeniom, rodzajom „kolaży”, które pozbawione są głębszych znaczeń i wzajemnych powiązań. Jak nigdy wszechobecne napięcie i niepokój wywołują stan permanentnego lęku. Decyzja, która powinna zostać podjęta, by tym samym przyczynić się do odzyskania orientacji, często pozostaje w zawieszeniu. Wola, sparaliżowana ciągłymi wątpliwościami, dezorientuje człowieka i wprowadza go w stan zakłopotania. Tak staje się on więźniem teraźniejszości, niezdolnym do zasymilowania własnej przeszłości i skierowania się ku planowanej i wyczekiwanej przyszłości.

Z chwilą odkrycia na nowo, że człowiek jest ontologiczną tajemnicą, i to zakorzenioną ostatecznie w Tajemnicy, można jednak żywić nadzieję, myśleć i działać na rzecz ugruntowania tego fundamentu i otwarcia dalszych perspektyw. I to mimo całego niesprzyjającego kontekstu. Ponowne odkrycie tajemnicy z jej wymiarami wysokości, długości, szerokości i głębokości (Ef 3, 18) jest możliwe.

Paradoksalnie, teorie psychologiczne w znacznym stopniu mogą przyczyniać się do utraty wymiaru tajemnicy, zwłaszcza gdy pojmują naturę człowieka w terminach antropologicznych, które są ślepe na tajemnicę, do jakiej odsyłają. Jednocześnie to właśnie język psychologiczny może być bardzo użyteczny w odzyskaniu na nowo tej tajemnicy.

opr. aw/aw