Poznawanie jako fenomen pierwotny

Dietrich von Hildebrand tłumacz: Paweł Mazanka, Janusz Sidorek CZYM JEST FILOZOFIA? ISBN: 978-83-7767-177-1 wyd.: WAM 2012

Wybrane fragmenty Wstęp Poznawanie w ogólności 1. Poznawanie jako fenomen pierwotny 2. Specyficzne rysy istotowe poznawania

Poznawanie w ogólności

1. Poznawanie jako fenomen pierwotny

Poznawanie jest jedną z tych ostatecznych danych, których nie sposób już sprowadzić do czegokolwiek innego. Dlatego nie możemy go zdefiniować, możemy tylko wskazać nań nie wprost. Właściwą istotę poznawania można uchwycić tylko bezpośrednio, a nie za pomocą czegoś innego. Jeśli chcemy jednoznacznie skierować nasze spojrzenie duchowe na ten fenomen, musimy odgraniczyć sam akt poznawczy od innych spokrewnionych z nim danych, np. od sądzenia czy bycia przeświadczonym. Aby pogłębić uchwycenie istoty poznawania i przyczynić się do jego pełnej jasności, spróbujemy dalej wydobyć jego poszczególne rysy istotowe. Musimy jednak strzec się błędnego przekonania, że znajomość tych istotowych rysów i cech może zastąpić bezpośrednie uchwycenie istoty poznawania. To raczej owe istotowe rysy dadzą się zrozumieć jedynie na gruncie żywego, naocznego kontaktu z poznawaniem.

Gdy zastanawiamy się nad osobą ludzką, natychmiast zauważamy, jak fundamentalną rolę odgrywa w jej życiu poznawanie. Ta jedyna w swoim rodzaju zdolność do uczestniczenia w całym pozostałym świecie, jaką jest poznawanie we wszystkich swych, hierarchicznie ustopniowanych, odmianach, od prostego zaznajomienia się (Kenntnisnahme)¹aż do zrozumienia jakiegoś stanu rzeczy, stanowi fundament całego naszego życia duchowego. Wszelkie nasze chcenie i dążenie, kochanie i nienawidzenie, radość i smutek zakładają poznanie, świadomość obiektu naszego chcenia, dążenia i kochania, wiedzę o nim, rozumiejące jego uchwycenie. Z całym bogatym światem, który jest wokół nas, począwszy od fizycznego, przestrzennego, pełnego kolorów i dźwięków otoczenia wypełnionego materialnymi rzeczami i wydarzeniami, a skończywszy na ludziach wokół nas, powiązani jesteśmy nie tylko przyczynowo jak twory apersonalne: kamień, roślina czy zwierzę, lecz również w ten jedyny w swoim rodzaju sposób polegający na duchowym pojmowaniu, intencjonalnym uczestniczeniu w nich, owym duchowym ogarnianiu, jakim jest poznanie. Jeśli możemy powiedzieć, że bycie osoby nie da się pomyśleć bez jej zdolności poznawczych, to z drugiej strony również poznawanie nie da się pomyśleć bez duchowej osoby, bez jej świadomego bycia, bez jej struktury intencjonalnej i jej zdolności do transcendowania. Poznawanie jest zetknięciem niedającym się porównać z niczym innym: byt styka się z innym bytem i posiada go w niematerialny sposób. Nie jest ono możliwe, jak zetknięcie przyczynowe, w przypadku przedmiotów wszelkiego rodzaju, lecz z konieczności zakłada, że jeden z bytów jest osobowym podmiotem, bytem świadomym.

¹ 1 Dokładniej o tym pojęciu w rozdz. II (przyp. tłum.).

opr. ab/ab